Fall

Biletet over viser sluk og botnleidningar for spillvatn under grunnmuren i eit hus. Leidningar for spillvatn kallar vi til vanleg avløpsrøyr.

Avløpsrøyra må ha eit fall eller ei helling slik at spillvatnet kan renne ut av huset. Ein regel er at fallet minimum skal vere 1 : 60.

🤔 Tenk over: Kva betyr dette?

Eit fall skrive på denne måten betyr at forholdet mellom høgdeforskjellen mellom dei to endane på eit avløpsrøyr og den vassrette lengda langs avløpsrøyret skal vere $$ \frac{1}{60}=0,016 7=1,67 \%$$. Hugs at eit kolon (:) er eit delingsteikn.

• Fallet skrive som eit forhold er 1 : 60.

• Fallet skrive som eit desimaltal er 0,016 7.

• Fallet skrive som ein prosent er 1,67 %.

• Vi kan òg seie det slik: Eit fall på 1 : 60 betyr at det skal vere ein høgdeforskjell på 1 cm for kvar 60 cm røyr i vassrett retning.

Døme: Rekne ut fallet på eit røyr

Skissa viser eit avløpsrøyr som er lagt slik at høgdeforskjellen mellom endane på røyret er 40 mm. Den vassrette avstanden mellom røyrendane er 1 800 mm.

Er røyret lagt med nok fall?

Vi ønsker å finne ut om røyret er lagt med nok fall etter forskrifta. Då reknar vi ut forholdet mellom høgdeforskjellen og avstanden i vassrett retning.

$$ \frac{40}{1 800}=0,022 2=2,22 \%$$

🤔 Tenk over: Korleis kan vi avgjere om dette er eit større eller mindre fall enn 1 : 60?

Kor stort er fallet på røyret skrive som eit forhold?

Korleis kan vi skrive fallet på dette røyret med kolon? Det enklaste er å setje opp forholdet med dei tala som er gitt: Fallet er 40 : 1 800.

🤔 Tenk over: Kva betyr dette resultatet sagt med ord?

Ofte liker vi å skrive fallet med talet 1 først (1 : ...). Då må vi finne ut kva den vassrette lengda skal vere for kvar mm høgdeforskjell. På 40 mm høgdeforskjell er den vassrette lengda 1 800 mm. På 1 mm høgdeforskjell må vi dele lengda på 1 800 mm på 40 for å finne den vassrette lengda.

$$ \frac{1 800 \mathrm{mm}}{40}=45 \mathrm{mm}$$

Då er fallet på røyret 1 : 45.

Vi kan alternativt tenke oss at vi lagar brøken $$ \frac{40}{1 800}$$ av høgde- og lengdeforskjellen. Så forkortar vi brøken slik at vi får 1 i teljaren (øvst):

$$ \frac{40}{1 800}=\frac{40:40}{1 800:40}=\frac{1}{45}$$

Legg merke til at eit fall på 1 : 45 er større enn eit fall på 1 : 60 sjølv om talet 45 er mindre enn 60. Årsaka til det er at $$ \frac{1}{45}$$ er større enn $$ \frac{1}{60}$$.

Døme: Berekne høgdeforskjell

Du skal legge avløpsrøyr i ei lengde på 2 400 mm. Kva må høgdeforskjellen mellom røyrendane minst vere for å oppfylle forskrifta om eit fall på minst 1 : 60?

Vi reknar ut kva høgdeforskjellen må vere for at fallet skal vere 1 : 60. Vi kan tenke slik: På 60 cm er høgdeforskjellen 1 cm. Vi må finne ut kor mange "60 cm" det er plass til på 240 cm, eller sagt med andre ord: kor mange gonger 60 går opp i 240.

$$ \frac{240 \mathrm{cm}}{60 \mathrm{cm}}=4$$

Høgdeforskjellen må minimum vere 4 cm for at fallet skal vere stort nok.

Rask kontroll av fallet på eit røyr med 60 cm-vater

Dersom du legg eit 60 cm-vater på røyret som skal kontrollerast, skal den lågaste enden av vateret kunne hevast minimum 1 cm og vere i vater for at fallet skal vere stort nok. Det kan du få til ved til dømes å legge ein finger under den lågaste enden av vateret, som demonstrert på biletet nedanfor. Fingeren din er som regel litt meir enn 1 cm i diameter.

🤔 Tenk over: Kva for ende av røyret på biletet er den lågaste enden?

🤔 Tenk over: Kva for ei av avlesingane på vateret viser at det er nok fall på avløpsrøyret i dømet over?