Tarmkreft (colorectal cancer)

Colorectal cancer er ei samlenemning for kreft i tjukktarm og endetarm, og i Noreg ramma denne sjukdommen 4912 personar i 2023. Av desse fekk i overkant av 2/3 tjukktarmskreft og i underkant av 1/3 endetarmskreft.

Det finst ikkje nokon sikker dokumentasjon på hovudårsaka til auken i tarmkreft. Noko av forklaringa er at det er fleire eldre i befolkninga, men det blir òg anteke at ein del av forklaringa er livsstilsfaktorar som kosthald, fysisk aktivitet og alkoholforbruk.

Det kan òg vere ein samanheng mellom HPV-virus eller bakterien Helicobacter pylori og tarmkreft, og ein liten del kan komme av arvelege faktorar. I tillegg kan polyppar og adenom (godarta små svulstar) i tarmen og betennelsessjukdommar som ulcerøs kolitt og Crohns sjukdom medføre noko auka risiko.

Symptoma ved tjukktarmskreft eller endetarmskreft varierer avhengig av kvar kreftsvulsten er. Vanlege symptom kan vere:

• endra avføringsmønster. Veksling mellom treg og laus avføring er vanleg ved tjukktarmskreft, mens ved endetarmskreft er laus avføring og sterk avføringstrong eit symptom når svulsten har vakse ei stund.

• framleis avføringstrong etter toalettbesøk fordi svulsten tek plass og det kjennest ut som om det framleis er avføring igjen

• luft og oppblåstheit som kan forårsakast av at tarmen held på å gå tett

• Cirka 20 prosent av krefttilfella i tarm og endetarm blir oppdaga fordi pasienten får akutte magesmerter og tarmslyng (ileus) fordi ein svulst blokkerer tarmen slik at luft og avføring ikkje kan passere.

• blod i avføringa. Synleg raudt blod tyder på at det kjem frå nedre del av tarmen, mens svartfarga, illeluktande avføring er teikn på bløding lenger opp i fordøyingssystemet.

• nedsett matlyst og medfølgande vekttap på grunn av plager frå fordøyingssystemet

• blodmangel (anemi) på grunn av bløding frå svulsten

Den kliniske undersøkinga inneber rektaleksplorasjon, altså at legen kjenner i tarmen med ein finger. I tillegg blir det teke blodprøvar, og avføringa blir sjekka for å sjå etter blod. Rektoskopi og koloskopi er undersøkingar med ein slange med kamera for å sjå inni tarmen og eventuelt ta biopsi (vevsprøve). CT, MR og ultralyd blir brukt for å kartlegge storleik og plassering for kreftsvulsten og om det er spreiing til andre organ.

Eit sunt og fiberrikt kosthald med mykje grønsaker og frukt og dessutan å avgrense inntaket av raudt og omarbeidd kjøtt kan førebygge tarmkreft. Det kan òg hjelpe å redusere mengda av feit, steikt og røykt mat i tillegg til å vere måtehalden med alkohol og unngå røyking. Fysisk aktivitet er både bra for fordøyinga og bidreg til å halde normalvekta.

Kreftregisteret fekk i oppdrag frå Helsedirektoratet å få på plass eit screeningprogram for tarmkreft for alle innbyggarar det året dei blir 55 år. Dette starta i 2022, og deltakarane i programmet får tilbod om testing annakvart år i ti år. Tidleg oppdaging av tarmkreft gjer at sjukdommen er lettare å behandle, og at behandlinga blir mindre omfattande.

Behandling ved tarmkreft avheng av krefttype og utvikling, storleik på kreftsvulsten og dessutan alderen og den generelle helsetilstanden til pasienten.

Kirurgi

Ved kreft i tjukktarm blir svulsten og eit stykke av tarmen på kvar side av svulsten fjerna. Som regel er det mogleg å skøyte saman tarmen igjen slik at stomi (utlagd tarm) blir unngått. Nærliggande lymfeknutar blir òg fjerna.

Ved kreft i endetarmen blir heile eller store delar av endetarmen, lymfeknutar og feittvev fjerna. For å gi tarmen ro til å heilast blir det lagd ei mellombels kunstig tarmopning på magen, dette blir kalla ein stomi. Dersom svulsten ligg i det nedste området av endetarmen slik at lukkemuskelen blir fjerna, blir stomien permanent.

Cellegift

Etter operasjon for tarmkreft blir det ofte gitt cellegift i tre til seks månader anten i tablettform eller intravenøst som tilleggsbehandling. Cellegift kan òg bli gitt ved spreiing til andre organ.

Strålebehandling

Stråling kan brukast før operasjon for endetarmskreft for å redusere storleiken på svulsten og redusere risikoen for tilbakefall, og det blir ofte brukt i kombinasjon med cellegift. Dersom operasjon ikkje er mogleg, kan strålebehandling bli gitt for å avgrense vekst av svulsten. Strålebehandling blir òg brukt som behandling ved spreiing.

Immunterapi og målretta behandling

For nokre pasientar med kreft i tjukktarm eller endetarm kan immunterapi som stimulerer immunsystemet til sjølv å oppdage og kjempe mot kreftcellene, vere eit behandlingsalternativ. I behandlinga av tarmkreft blir òg såkalla målretta legemiddel brukte. Desse verkar ved at dei drep eller skader kreftcellene fordi effekten blir retta direkte mot den genetiske forandringa.