Å skaffe seg næring

Alle levande organismar må skaffe seg næring for å kunne leve og vekse, men det varierer korleis organismane får tak i næringa dei treng. Ulike organismar har utvikla ulike strategiar for å få tak i næring. Dei har mellom anna tilpassa seg andre organismar og habitatet dei lever i. Nokre artar er spesialistar og har ein smal nisje. Det kan vere dyr som et berre éin type mat, eller plantar som berre veks der det er god tilgang på eit bestemt næringsstoff, til dømes kalk. Andre artar er generalistar. Det inneber at dei ikkje har så strenge krav til kva dei et, og at dei kan tilpasse næringsinntaket etter kva som er tilgjengeleg.

Når organismane har fått tak i den næringa dei treng, startar jobben med å bryte ho ned til mindre delar, slik at ho kan fordelast på dei enkelte cellene. Det er òg stor variasjon i måten dette går føre seg på.

Vi skil gjerne mellom dei organismane som lagar energirike sambindingar sjølv, og dei organismane som må få slike sambindingar frå andre organismar.

Auto- er ei forstaving som betyr sjølv, mens -trof betyr næring. Det fortel oss at autotrofe organismar sjølv kan skaffe den næringa dei treng. Men dei må få tilført energi for å klare det. Energien kjem anten frå lys eller frå at elektron blir overførte til stoff som metan og ammoniakk.

Fotoautotrofe organismar bruker lys til å byggje karbohydrat

Mesteparten av biomassen til ein plante består av stoff som er bygde opp av karbon, hydrogen og oksygen, til dømes cellulose, glukose og feitt. Desse stoffa stammar i all hovudsak frå karbondioksid og vatn som er tilført frå lufta og jorda. Men plantane treng òg andre næringsstoff. Desse hentar dei hovudsakleg frå jorda – bortsett frå nitrogen, som dei hentar frå lufta.

Plantar, algar og blågrønbakteriar inneheld alle saman kloroplastar som gjer at dei kan bruke sollyset som energikjelde. Vi kallar dei derfor fotoautotrofe organismar.

Fotoautotrofe organismar driv fotosyntese: Energien frå lyset gjer at vatn gir frå seg elektron til karbondioksid i ein redoksreaksjon og dannar druesukker.

Kjemoautotrofe organismar bruker kjemisk energi til å lage karbohydrat

Kjemoautotrofe organismar driv kjemosyntese, ein prosess som svarer til fotosyntesen hos plantane.

Dei byggjer opp organiske sambindingar av karbondioksid og vatn med energi som dei får ved å ta elektron frå uorganiske sambindingar som hydrogensulfid (H₂S), metan (CH₄) og ammoniakk (NH₃). Nitrifikasjonsbakteriar i jorda er ei viktig gruppe kjemoautotrofe organismar.

Organismar som ikkje kan lage energirike sambindingar sjølv, blir kalla heterotrofe organismar. Dei må få næringsstoff frå andre organismar. Denne gruppa består stort sett av dyr, sopp og dei fleste bakteriar. Dyr et plantar eller andre dyr. Sopp og bakteriar bryt ned dødt organisk materiale. Både dyr, sopp og bakteriar kan leve som parasittar og ta næringsstoff frå verten sin.