Mediekvardag i 2030

Deltakarar:

Sarah Natasha Melbye – Programleiar

Jens Barland – JB

Mediebiletet i 2030Programleiar: Dei siste tiåra har det skjedd mykje i mediebiletet og med rolla media har i samfunnet. Men korleis ser dette ut i framtida? Eg heiter Sarah Natasha Melbye, og i dag sit eg her med førsteamanuensis, medieforskar og instituttleiar ved Høyskolen Kristiania, Jens Barland. Velkomen!

JB: Takk skal du ha.

Programleiar: Du er her for å hjelpe oss med å analysere mediebiletet ti år fram i tid. Er du klar for ei lita tidsreise?

JB: Eg er veldig spent på å gå inn i den tidsmaskinen.

Programleiar: Då festar vi setebelta, og seier farvel til 2020 …

… og vips, så er vi i 2030, Jens! Det var ei grei reise, det?

JB: Det kjennest godt, men wow!

Programleiar: Korleis har vegen fram hit vore, viss vi ser på utviklinga når det gjeld medium?

JB: Viss eg tenkjer på livet mitt som barn på 70-talet, hugsar eg at TV fekk fargar – før det var det svart-kvitt – og på 80-talet fekk vi Tekst-TV. Då kunne vi lese nyheiter vi valde sjølv på TV. Så kom 90-talet med internett, og nyheitene kom på skjermar vi kunne kommunisere med. Ti år etter det flytta det seg til mobiltelefonen, til smarttelefonane, og vi kunne plutseleg få med oss internett i lomma. Ut frå det voks òg sosiale medium. Vi kunne vere saman på internett, gjennom mobiltelefonen, heile tida. No var det ikkje berre tastaturet og skjerm, no kunne eg snakke med datamaskinen og seie "Hei, Siri!" eller "Hei, Alexa! Kva er nyheitene, korleis blir vêret no?" og "Wow, no er vi i 2030!"

Programleiar: Det har skjedd enormt mykje på relativt kort tid! Og no er vi i 2030, som du seier. Kva definerer media no?

JB: I "gamle dagar" var media noko veldig tydeleg. Det var nyheiter i aviser, det var nyheiter på radio, det var TV – det var veldig definerte stader. No flyt det over, det blir overalt, det er skjermar og lydar som er nær deg, og alt dette glir inn i kvarandre. Alle dei plattformene vi kjenner, som Facebook, er kanskje erstatta av noko nytt – Facebook kom jo veldig fort, før 2010, og blei plutseleg stort, men det kjem sikkert nye ting som overtek etter det igjen òg. Vi får inn nyheiter med alle moglege sansar, og vi kommuniserer med det på mykje meir enn eit tastatur.

Programleiar: Eg synest vi kan hoppe litt til teknologien med ein gong, når du nemner det. Betyr det at vi kjem til å konsumere til dømes nyheiter på ein annan måte, også fysisk?

JB: Ja, det viser jo forsking på medieutvikling. Teknologiutvikling er kanskje drivar nummer éin for korleis media utviklar seg. Det som er teknisk mogleg, blir teke i bruk. Viss det er ein marknad for det, blir det teke veldig mykje i bruk. Då veks det.

Eg tek gjerne for meg desse teknologi-tinga og ser på dei med litt ulike blikk. Når det gjeld plattformer, handlar det om at det som først var på papir, kom til skjermen, og så på Googles søkjemotor, og så med lydar. Du kan få det inn overalt, og alt smeltar inn i kvarandre.

Programleiar: Du har på deg briller no, og eg har eit par briller i veska mi. Kan det hende at når eg tek på meg brillene mine no i 2030, er dei ein slags skjerm?

JB: Det er heilt riktig. Eg sa jo at eg har litt ulike teknologi-blikk, og då bruker eg teknologi-blikket for det eg kallar gjenstandar. Kanskje får eg briller med ein liten skjerm på glaset, som ikkje dei rundt meg ser. Han kan til dømes gi meg all den informasjonen eg har lyst til å google mens eg går, heller enn å måtte finne fram her og der. Eg kan til dømes sjekke kor mange stjerner ein restaurant har fått, før eg går inn dit. Viss eg treffer deg, men ikkje kjenner deg igjen, kan eg skrolle meg fram til sist vi hadde kontakt på sosiale medium. Då kan eg imponere med alt eg hugsar, viss eg berre får litt hjelp frå skjermen. Ein variant av dette frå gamle dagar, altså frå 2020, er til dømes reklameappen til IKEA, der du kan halde ein iPad-skjerm, eller kva som helst, opp i stova di og velje IKEA-møblar. Og så kan du sjå der og då korleis den nye stova di vil sjå ut med dei møblane. Det er teknologi du òg kan bruke til å formidle nyheiter, fakta, forbrukarjournalistikk og alt anna som allereie eksisterer. I 2030 trur eg at det som allereie fungerer av dette, har vakse masse og er mykje i bruk.

Programleiar: Du har jo allereie nemnt Siri og Alexa. Mykje av det vi menneske har gjort før, blir flytta over til maskinar. Korleis er det no i 2030, er det framleis menneske som er journalistar?

JB: Av dei ulike teknologi-perspektiva, berre for å ta dei, var plattformer det første eg snakka om. Det andre var gjenstandar, utvida kunstig verkelegheit og sånt som du får opp på skjerm. Det du tek opp no, altså "kven gjer kva", er 3D-perspektivet, det vi kan kalle programvare og programmering.

I "gamle dagar" var programmering veldig omfattande og dyrt, og det kom ein ny versjon av tekstbehandlingsprogrammet ditt, som heitte Word eller WordPerfect, ein gong i året. Og så spring dette og blir raskare, billigare og meir dynamisk. Det er kontinuerlege oppdateringar heile tida, og du kan hente gratis programvare på nett, kople ting saman og byggje og utvikle dei. Det gjer plutseleg at det som før var stort og komplisert å byggje, blir mykje billegare og enklare. Du kan gjere så mykje meir med programvara, med journalistikken og alt anna digitalt innhald enn det du kunne gjere før.

Ein ting er datahausting. Det vi veit om ting eller folk, kan vi bruke til å personalisere innhald slik at du får det stoffet vi trur du er interessert i å lese, basert på historikken til deg eller venene dine, dei som liknar på deg. Men det kan òg brukast til å få programvare til å lage journalistikk. Det begynte allereie nokre år før 2020, og då begynte til og med norske medium. Det området ein forska på, var fotball.

Viss du set ein robot til å skrive ei sak, vil alle tenkje at alle saker er heilt ulike, så det lèt seg ikkje gjere. Men ikkje alt er sånn. Alle hendingar som kan beskrivast, som skjer i ein fotballkamp – "det var eit innkast frå", "han starta", "det var kamp nummer 17", "det var det fjerde målet hans for sesongen" – kan kallast standardiserte hendingar. Og då kan du lage eit bibliotek på nokre tusen setningar og "hauste" frå det biblioteket og flette det saman med namnebibliotek og setje inn riktig minutt. Så går dette inn i eit stort dataprogram som beskriv denne fotballkampen som tekst og koplar han med tabell. Det er berre sjå på den live-dekninga som dei vanlege media har, som gjer dette om til å bli automatskrive. Dette har blitt brukt i dei korte referata, men den litt større analysen bak må eit menneske tenkje og skrive.

Det medfører to ting. For det første: Når ein har utvikla det, blir alt mykje billegare. Ein kan spare masse pengar eller bruke dei på journalistar som gjer noko anna – eller tek seg av bakgrunnsstoffet. For det andre kan ein dekkje veldig mange fleire fotballkampar, og plutseleg kan du skrive referat frå kampar langt nede i divisjonane, noko du ikkje kunne før.

Programleiar: Du seier heldigvis no at journalistar framleis skal brukast i 2030?

JB: Ja, då kan du bruke dei til mykje meir smart arbeid som krev meir analyse og tankeverksemd, som skal forklare og reflektere over desse faktaformidlingane.

Programleiar: Når vi snakkar om at vi kjem til å konsumere nyheiter og underhaldning i stor grad digitalt i 2030, nemner du ein viktig ting, nemleg datahausting. Korleis skal personvernet takast vare på i denne verda?

JB: Forbrukarane får større makt over sine eigne data. Det trur eg. Det må politikarane gjennomføre, for det skjer ikkje av seg sjølv. På den andre sida trur eg teknologiselskapa vil vise at dei kan gjere meir og meir, og utvikle funksjonar, innhald og tenester med alt det dei kan tilby av denne dataanalysen. Men det er òg nokre andre ting på programmeringsområdet som vi skal ta med oss, som lèt oss ta kvantesprang.

Tenk på språket. Viss du fram til 2020 skulle ha masse innhald på nettet, måtte du jobbe på engelsk. Så er det Google Translate. Ein gong var det underhaldning å skrive inn eit vers frå ein song, omsetje det til eit språk og så omsetje det tilbake igjen og gjette kva song det var, for det var veldig dårleg omsett. Men Google Translate bruker kunstig intelligens, så jo meir programmet blir brukt til å omsetje tekstar, jo smartare og betre blir det. Og desse tinga smeltar saman, som tekst og lyd. Det betyr at etter kvart får du ein teknologi som liknar Google Translate reint teknologisk, også når det gjeld lyd. Du kan ha på deg eit slags høyreapparat, så snakkar du norsk til meg, og eg høyrer fransk, for vi har stilt inn på det. Eg snakkar fransk tilbake, og så høyrer du meg på norsk. Plutseleg blir teknologien slik at alle store språk flyt om kvarandre, og du kan bevege deg saumlaust mellom dei. Då utvidar universet med tilbod av medieinnhald seg. Men kanskje blir dei største og sterkaste språka og kulturane då endå meir dominerande, for då blir ikkje språkbarrierane til stades lenger for dei små.

Programleiar: Når alt blir opna opp meir, sånn som vi snakkar om no, er det nokre ting vi kan vere bekymra for. Vi såg jo døme på det på slutten av 2010-talet og inn i 2020, korleis til dømes mektige menneske brukte sosiale medium til å spreie falske nyheiter. Korleis ser det ut no i dag, i 2030?

JB: Medium, sosiale medium og digitalisering, det blir litt som det var for steinaldermenneske å få ein kniv: eit hjelpemiddel du kunne både redde livet med og drepe med. Det blir litt sånn med desse digitale tinga òg. Det er verktøy som kan brukast som ei velsigning, og det kan brukast til forferdelege ting – slik du ser det med falske nyheiter.

I gamle dagar var det å publisere litt tungvint og vanskeleg. Du måtte ha ei avis eller ein kringkastar, eit anna stort maskineri og masse ressursar for å kunne få det til. Det blei ei kvalitetssikring i seg sjølv, det måtte vere litt sånn stort og ordentleg og seriøst for at du i det heile kunne publisere noko til mange, i alle fall i eit demokrati. I diktatur tok jo diktatoren regi og silte det, så sånn sett misbrukte dei den moglegheita. Med digitaliseringa blei alle desse tersklane borte. Kven som helst kunne publisere kva som helst, og det blei ganske billeg.

I den neste utviklinga kom sosiale medium som også gav deg eit verktøy som gjorde at kven som helst kunne nå ei målgruppe. Det som er så typisk med sosiale medium, er at dei som har ein fellesskap, anten dei er interesserte i det same, har dei same venene eller noko anna som knyter dei saman, blir klumpa saman i grupper på nettet. Viss nokon har ei felles interesse og det er berre dei der, kallar vi ei slik gruppe for ekkokammer eller filterboble. Der samlast alle dei som er samde med kvarandre om noko, og så snakkar dei berre saman utan motargument.

Dette verkemiddelet med at ein kunne nå spesielt interesserte målgrupper, blei sett i system. Viss du ville manipulere store grupper, kunne du vekkje engasjement. Sosiale medium verkar sånn at algoritmane, altså programvarene i sosiale medium, har ein forretningsmodell: Det som skaper engasjement, skaper merksemd. Det får dei andre til å bli engasjerte, og då får dei klikk og "views", og det kan leggjast inn reklame som dei igjen tener pengar på. Då spreier programvara det som skaper mykje engasjement. Når du får programvare som ikkje skil godt og dårleg, men berre spreier det som veldig mange engasjerer seg i, er det som skreddarsydd for dei som vil spreie usann informasjon – eller berre spreie informasjon. Men det som er usant, er ofte meir oppsiktsvekkjande enn det som er sant, av ein eller annan grunn. Då blir det ein innebygd logikk som gjer at det som er usant eller konspirativt, spreier seg meir.

Programleiar: Kjære vene, tida flyg når ein lærer nye ting, og dette har verkeleg vore lærerikt, Jens! No er klokka så mykje at vi må kome oss tilbake til 2020. Fest setebelta!

… Jens, likte du det du såg der framme? Er det noko vi no i 2020 bør tenkje på, som kan påverke situasjonen om ti år?

JB: Det er nok eit litt skremmande bilete, men det er òg masse moglegheiter. Alle ting, berre du kjøper ein ny varmeomn eller eit kjøleskap, er kopla til eit nettverk og blir kalla smarte. Det gjer at du til slutt kan styre alle omgivnadene i livet ditt frå ein app. Kanskje sit det nokon langt borte som haustar data om deg, og som derfor greier å styre informasjon til deg som du blir påverka av. Nei, det er litt skremmande òg.

Programleiar: For meg er det litt som ein science fiction-film, dette. Heilt uavhengig av kva tid vi er i, kva har mediebiletet å seie for utviklinga av eit samfunn og eit demokrati?

JB: Viss du skal kunne gjere noko i eit demokrati, som å meine noko, diskutere med nokon, gjere eit val, stemme på nokon – eller for den saks skuld velje kva du vil kjøpe som forbrukar – treng du kunnskap og informasjon. Nokon må gi denne informasjonen, og han må vere uavhengig.

Det må ikkje vere reklame eller kommunikasjon – det kan sjølvsagt òg vere det – men du treng òg ein type informasjon der du får ulike argument som blir vekta mot kvarandre. Det som er oppgåva til journalistikken, er å vere ein arena for å få fram denne informasjonen, som lèt argument og motargument møte kvarandre i diskusjonar. På den måten kan du gjere vala dine som borgar. Det aller fremste er at du er med på politiske diskusjonar og å velje politikarar – og at du har kunnskap når du skal gjere dei vala som du skal gjere i eit fritt samfunn.

Programleiar: Det høyrest ut som det er veldig mange moglegheiter med alt det som skjer i desse ti åra fram mot 2030. Men er det òg ting vi skal vere litt bekymra for, eit eller anna med teknologiutviklinga – eller er eg litt gammal no, når eg spør om det?

JB: Nei, eg trur vi skal vere veldig merksame på kva teknologien og medieutviklinga betyr for samfunnet vårt. Det er så mykje med teknologien vi kan ta litt for gitt, og som pregar samfunnet vårt mykje.

I oldeforeldra våre si tid kom straumen, vi fekk elektrisitet. No tek vi det for gitt. I vår tid tek vi sosiale medium for gitt – at det er ein sameksistens, at det er kommunikasjon, og at det er enkelt å få tak i folk. Tenk viss nokon berre skrudde av dei sosiale media? Men det gjeld òg å vite korleis dei fungerer, og å vite at til dømes journalistar er folk som seier at dei er uavhengige, som har samla informasjon, vurdert han, formulert han, distribuert han og gjort nokre val på vegner av deg. Viss nokon spreier reklame til deg, veit du at dei gjer det for å selje, men du tek imot bodskapen. Dette er internasjonale, globale medium – det er ikkje gitt at alle desse blir styrte etter norske interesser eller norsk logikk eller norsk kultur, det kan sitje nokon med kulturen i eit anna land og sortere kva vi skal vere interesserte i og ikkje interesserte i. Viss viktige ting i samfunnet blir filtrerte bort, blir vi mindre interesserte i det. Det er både diktatoriske regime og kommersielle aktørar som gjerne vil filtrere kva vi skal vere interesserte i og ikkje. Og det bør vi ha kunnskap om, vi må vere kritiske til det.

Programleiar: Men vi taklar dette, ikkje sant?

JB: Ja, det må vi. Vi må lære oss mest mogleg, sånn at vi kan takle det, handtere det og tenkje litt kritisk om det.

Programleiar: Kunnskap er makt.