Karbondioksiida ja čáhci šaddet karbonasuvrin
Karbondioksiida mii lea áibmogearddis luvvejuvvo čáhcái. Karbondioksiida reagere čáziin, ja ávdne karbonasuvrri (čitnasuvrri). Karbonasuvri dagaha ahte hydrogenaionaid konsentrašuvdna čázis lassána.
Hydrogenaionat sáhttet reageret karbonáhttaionaiguin. Karbonáhtta lea ávnnas man kálkaealli orgánismmat dárbbašit ráhkadan dihte iežaset gara dahje dákterikki. Jus eai oaččo doarvái karbonáhta, de eai sáhte hukset gara mii suddje sin doarvái bures birrasis.
Suvrudeapmi lassána áibmogearddi CO2-konsentrašuvnnain
Lea lunddolaš proseassa ahte čáhci sisaváldá CO2, muhto sisaváldin lassána seammás go CO2-luoitimat lassánit. Maŋemus 200 jagi leat máilmmiábiid čáhcegiera gaskamearálaččat 27% suvron.
Áhpi lea suvrát dálvet go geasset. Manne jáhkát lea nu?
Ábis ellet ollu debbot mat čađahit fotosyntesa. Geasset lea ollu čuovga, ja debbot šaddet ollu. Dán proseassas sisaváldet debbot CO2, ja ávdnejit oksygena ja viidnemuorjesohkkara. Dainna lágiin bissu CO2-konsentrašuvdna vuollin.
Čakčat ja dálvet dáhpáhuvvá proseassa nuppe gežiid. Lea hui unnán fotosyntesa, nu ahte CO2 golahuvvo mihá unnit. Eanas debbot jápmet ja mollejuvvojit. Dalle luvvejuvvo CO2, ja CO2-hivvodat čázis lassána.
Árktalaš ekovuogádagat leat erenoamáš hearkkit
Mearraguovllut davvin leat erenoamáš hearkkit lassánan suvrudeami ektui. Karbondioksiida luvvá álkibut galbma čáhcái go liegga čáhcái, ja nu eai daga ollu eará ávdnasat.
Organismmat mat ávdnejit kálkagara leat hearkkit go pH-árvi njiedjá. Dat gusto ovdamearkka dihte gáranasruittuide, korállaide, hammariidda, riippuide ja skálžžuide.
Soadjeriipu lea planktonjoavku mii lea dehálaš ealáhusgáldun ollu eará šlájaide. Lea čoavddašládja árktalaš mearraekovuogádagain. Soadjeriipu garra lea ráhkaduvvon kálkkas, ja lea dan dihte hearki suvrrivuođa rievdamii.
Árktalaš ekovuogádagat leat ollu eaŋkileappot go trohpalaš guovlluid ekovuogádagat. Árktalaš šlájat mat jávket, váikkuhit garrasit ekovuogádagaide dáppe.
Korállaoahci lea juoga maid mii áinnas jurddašit lea trohpalaš guovlluin, muhto gávdnojit ollu korállaoazit norgga rittuin maid. Korállaoazit leat dehálaš orrunguovllut eará organismmaide. Leat erenoamážit eatnat rikkehis eallit, muhto maiddái guollešlájat nu mo háhká ja loahkka.
Leat go korállat lahkosis gos don orut?
Birasdirektoráhtta lea ráhkadan kártta mii čájeha korállaid gávnnoštumiid Norgga rittuid guora. Jus orut riddoguovllus, soaittát sáhttit gávdnat korállaid lahkosis gos orut?
Kárta korállaid gávnnoštumiin norgga rittuin miljødirektoratet.no siiddus
Bargobihttát
Bargga eambbo áhpesuvrudemiin ressursain vuolábealde:
Bargobihtát áhpesuvrudeami birra Alaskas ja Hawaiias uib.no siiddus
Bargobihtát áhpesuvrudeami váikkuhusaid birra uib.no siiddus
Gáldut
Bjerknessenteret. (2019, 25. september). Havforsuring. Hentet fra https://www.bjerknes.uib.no/artikler/faktasider/havforsuring
Havforskningsinstituttet. (2019, 12. desember). Tema: Norske korallrev. Hentet fra https://www.hi.no/hi/temasider/hav-og-kyst/norske-korallrev
Miljødirektoratet. (2019, 6. desember). Forsuring av havet. Hentet fra https://miljostatus.miljodirektoratet.no/tema/hav-og-kyst/forsuring-av-havet/