Riikkaidgaskasaš ovttasbargu lea doaibman
Ollu riikkat barget ovttas unnidan dihte dovddus birasmirkkuid geavahusa ja luoitima. Odne leat ollu birasmirkkot lobiheamit, ja luoitimat eará mirkkuin leat unnon, muhto seammás bohtet ođđa ávdnasat atnui.
Riikkaidgaskasaš ovttasbargu lea maid dehálaš dannego ávdnasat mat luitojuvvojit ovtta sajis, sáhttet geavvat eará riikii áibbas eará sajis máilmmis. Ovdamearkan dasa leat DDT ja PCB gávdnosat jiekŋaguovžžain Svalbárddas. Dat ávdnasat leat dohko boahtán meararávnnjiid ja biekkaid mielde.
Vaikko birasmirkkuid luoitimat leat unnit odne go guhkes áigái, de ollu birasmirkkot bohtet leat áimmus, čázis ja eatnamis ollu jagiid maŋŋel go leat luitojuvvon. Sihke eiseválddit ja ovttaskas olbmot fertejit leat várrogasat ovdagihtii, vai mii vaháguvvot nu unnán go vejolaš.
Rádjeárvvut almmuhit dorvvolaš dásiid
Biebmobearráigeahčus bidjet nugohčoduvvon rádjeárvvuid iešguđetlágan ávdnasiidda. Jus hivvodat ávdnasiin lea unnit go rávvejuvvon rádjeárvvut, lea unnán riska buohccát. Muhtin ávdnasiidda eai leat biddjon rádjeárvvut go leat eahpesihkkarat girdet go olbmot ollinge maidege ávdnasis. Dát guoská earret eará ladjui.
Mii geat leat geavaheaddjit, mis ii dárbbat beaivválaš dilis iešguđet rádjeárvvuin dahkámuš. Rádjeárvvut adnojit go dárkkistit biebmogálvvuid sis- ja olgoriikkas, vai gálvvut maid oastit rámbuvrras galget leat nu sihkkarat go vejolaččat. Dieđusge ii leat vejolaš dárkkistit buot gálvvuid čađat.
Man várálaš muhtin ávnnas lea, vuolgá eksponeremis
Man várálaš muhtin ávnnas lea, vuolgá das man ollu eksponeret iežat ávdnasii ja man guhkes áiggi badjel. Vaikko mii namuhit laju mirkoávnnasin, de dat ii mearkkaš ahte jámát dalán jus ladju boahtá gorudii. Dat vuolgá das man ollu ladju ja man guhkes áiggi bokte dáhpáhuvvá.
Muhtin ávdnasat leat dehálaččat gorudii vissis mađe, muhto vahágin jus beare ollu oažžu. Dát guoská ovdamearkka dihte beavdesáltái og A vitamiidnii. Eará ávdnasat eai leat dárbbašlaččat, muhto gorut sáhttá muhtin meari gierdat dain.
Faktorat mat váikkuhit ávdnasiid mirkkohuhttima sáhttet leat
- dosa (konsentrašuvdna dahje hivvodat)
- man mirkolaš ávnnas lea (man ollu ávnnas galgá ovdalgo mirkkohuhttin čájehuvvo)
- mo ávnnas boahtá gorudii
- ahki
- vuogáiduvvan
- individuála faktorat (ávdnasiid mirkkohuhttima gierdilvuohta rievddada ollu)
Neavvagat dan ektui maid ii berre borrat
Biebmobearráigeahčču buktá neavvagiid matportalen.no neahttasiddus guđe sorttat biepmu berret garvit. Neavvagat molsašuddet agi, eallindili ja báikki ektui gos olmmoš orru riikkas.
Muhtin neavvagiin leat ahte
- it berre borrat stuora sáivaguoli eallisilbba sisdoalu geažil
- berret muddet fuođđobierggu borrama mas ladjobázáhusat leat
- mánát vuollel logi jagi eai berre borrat vuoivasa gaskabeaivin kadmiumsisdoalu geažil
- riisajuhkosa ja riisagáhkuid berre garvit addimis smávva mánáide arsena sisdoalu geažil
Birasmerken dahká álkibun válljet gálvvuid mirkkuid haga CE-merken
Buktagat mat duhtadit unnimusgáibádusa dearvvašvuhtii, birrasii ja sihkarvuhtii, leat CE-merkejuvvon. Dát guoská buktagiidda nugo stoahkanhearvvaide ja elektralaš buktagiidda.
Njuvččamearka
Vai galgá sáhttit geavahit Njuvččamearkka muhtin buktagis, ferte garra gáibádusaid deavdit dearvvašvuođa- ja birasvaháguhtti avdnasiid ektui. Dán oktavuođas adno dávjá mearka kosmetihkas ja bassanávdnasiin.
EO Ecolabel – "Lieđđi"
EO Ecolabel adnojuvvo EO guovllus ja doaibmá seamma ládje go Njuvččamearka. Dán mearkka gávnnat buktagiin Norggas maiddái, dannego lea oassi EEO-šiehtadusas.
Ekologalaš eanandoallu
Ekologalaš eanadoalus eai geavat kemihkalaš cirgguhanávdnasiid árvvohisrásiid ja vahátelliid duosttumis. Cirgguhanávdnasis sáhttet bázáhusat leavvat čáziide, áibmui ja eatnamii ja váikkuhit sihke šattuid ja elliid eallimii.
Gáldut
Folkehelseinstituttet. (2015, 16. september). Faktaark om bly i mat og miljø. Hentet fra https://www.fhi.no/ml/miljo/miljogifter/fakta/bly-i-mat-og-miljo---faktaark/
Matportalen. (2018, 18. november). Miljøgifter. Hentet fra https://www.matportalen.no/uonskedestoffer_i_mat/tema/miljogifter/
Spillum, B. J. (2019, 8. mai). Forgiftning. I Store medisinske leksikon. Hentet fra https://sml.snl.no/forgiftning
Standard Norge. (2019, 10. juli). CE-merking. Hentet fra https://www.standard.no/standardisering/ce-merking/