Njuike sisdollui
Fágaartihkal

DNA seallaváibmosis

Árbeávdnasat leat dego kodat máŋggaid DNA-árppuid mielde buot seallaváibmosiin. Go dát DNA-árpput (kromosomat) leat lebbejuvvon, šaddet oktiibuot sullii guokte mehtera guhku, muhto go árbeávnnas komprimerejuvvo ja páhkkejuvvo gárvvisin seallajuohkáseapmái, čáhká visot nállogeahčái.

Erenoamáš kodagiella - oktasaš buot eallimii

Dán fáttás beasat studeret mo min árbeávnnas lea huksejuvvon, ja mo smávva erohusat DNA-kodas addet iešguđetlágan iešvuođaid. Dat addá dutnje vuođu ipmirdit árbbi ja evolušuvnna, ja mo genateknologiija sáhttá adnot.

DNA ja genoma

DNA lea oanádus "deoxyribonucleic acid", sámegillii: deoksyribonukleinasuvri. Olles árbemateriála – olles DNA muhtin organismmas, gohčoduvvo organismma genoman. Dat fátmmasta sihke genaid ja daid osiid DNA:s mas ii leat dovddus doaibma. Buot gorutseallain muhtin organismmas lea máŋggus genomas mii sisttisdoallá buot dieđuid organisma produseremii ja dikšumii olles eallinahkái.

46 kromosoma. Mikroskohpagovva.
Olbmo kromosomat oidnojit elektrovdnamikroskohpas. Govva: Steffen Dietzel / CC BY-SA 4.0

Juohke olbmoseallas leat 46 DNA-árppu mat gohčoduvvojit kromosoman. Kromosom, "ivdnegorut", lea namas ožžon dannego lea álki báidnit DNA ivnniin go guorahallá mikroskohpas preparáhtaid.

Guovtti ja guovtti kromosomas lea vuođđu seamma iešvuođaide. Danne leat 23 pára kromosoma.

Juohke kromosomapáras lea okta kromosoma eatnis ja okta áhčis. Dutnje lea dan geažil addon seamma ollu árbi goappašat váhnemiin.

DNA-árppu páhkken

Mii diehtit ahte DNA-árpu lea hui seaggi, ja ahte dan sáhttá jorahit ja páhkket hui lávgalagaid. Lea aŋkke jáhkemeahttun ahte 2 mehtera DNA sáhttá čáhkat nu unna seallaváibmosa sisa.

DNA, cehkiid mielde luvvejuvvon komprimerejuvvon kromosomas DNA-árpun. Illustrašuvdna.
DNA-páhkken. Govva: Science Photo Library, NTB / CC BY-NC 4.0

Sturrodagaid veardádallan

Tabeallas vuollelis lassána sturrodat logiin gerddiin juohke kolonnas go olgeš guvlui sirddát.

  • Sullii man stuoris lea seallaváimmus mii čáhkkada 2 mehtera DNA?
  • Man galle eallesealla čáhket 1 mm:ii?
  • Man stuoris lea bakteara, virus, rukses varrasealla ja ribosoma? Sáhtát go mihttoovttadaga dahkat millimehterin?

Guoskevaš sisdoallu

Bihtát ja doaimmat
Geahččaladdan: Guovssa DNA isoleren

Dán geahččaladdamis geavahat guoli guovssa. Hárjehusa prinsihppa lea sirret luvvejuvvon DNA dain eará váldokomponeanttain guovssas.