Mo sáhttit sihkkarastit guoddevaš biebmodoalu?

Gáibida resurssaid gilvit álgoávdnasiid elliidfuođđariidda. Birasperspektiivvas livččii buoret jus olbmot gilvváše eambbo gortniid, šaddosiid ja ruotnasiid ja borret daid ieža dan sadjái go geavahit daid biergobuvttadeapmái. Dan dihte ON:a biraspanela oaivvilda ahte lea dehálaš máilmmi biebmogálvodillái ahte mii unnidit biergogolaheami.

Dáppe Norggas boahtá eanadoalus 8,6 proseanta min oppalaš dálkkádatgássaluoitimiin, ja eanemusat biergobuvttadeamis. Lea maid nu ahte 80 proseanta buot gortniin maid gilvet Norggas mannet elliidfuođđariidda. Váldosivva lea go gortniid kvalitehta ii leat doarvái buorre geavahuvvot olbmobiebmun, ovdamearkka dihte láibungálvun. Lihkus dán suorggi geahččalit dutkit buoridit, vai stuorát oassi norgga gortniin sáhttá biebmun geavahuvvot.

Muhtin oasi biebmogálvvuin mii importeret Norgii. Muhtimiid fertet importeret go daid ii sáhte dáppe gilvit, ovdamearkka dihte appelsiinnaid, banánaid, sohkkarid ja gáfe. Nu guhká go dát leat biebmogálvvut maid mii duođai dárbbašit, de dat lea dohkkehahtti. Lea eará ášši importeret gálvvuid guhkkin eret jus mii sáhttit daid dáppe Norggas buvttadit.

Biergu lea dása ovdamearkan. Mo sáhttit bealuštit ollu bierggu importeret Lulli-Amerihkás ja Afrihkás, go mis lea biergobuvttadeapmi Norggas? Guoddevaš perspektiivvas lea dalle buoret ahte eambbo boanddat buvttadit eambbo bierggu iežamet riikas.

Raba gova ođđa siiddus

CC BY-NC-SA

Govva: NTB scanpix, Pixtal

Nubbi ovdamearka leat risenat. Lea go guoddevaš dáppe Norggas dađistaga borrat eambbo borramušaid main leat risenat? Gos bohtet risenat? Molssaeaktu risenii lea geavahit norgga bivggiid.

Odne lea Norggas bivnnut "biebmu mas lea oanehis mátki", mii mearkkaša ahte lea báikkálaččat buvttaduvvon. Lea buorrin sihke Norgii obalaččat, báikkálaš servodagaide ja birrasii, go mii seastit geaseheami ja unnidit birasvahága.

CC BY-NC

Govva: Johner Images

Mis leat erenoamáš vejolasvuođat borrat dan maid luondu addá. Dat lea biebmo mas eai oba leat ge buvttadangolut. Mis leat Norggas guolit ja skálžoealánat ja daid buorre kvalitehta lea gulustuvvon máilmmis. Sihke bivdu ja guollebivdu addet vejolašvuođaid meahci ávkkástallat. Dasa lassin leat muorjjit, guobbarat ja urttat álkit olámuttos mehciin.

Ruotnasiid, šaddosid, murjjiid ja urttaid sáhttá gilvit gilvvagárdái dahje balkoŋŋai. Go ráhkadit ja borrat biepmu jagiáiggiid mielde, de mii váikkuhit buoret birrasii, go dalle mii geavahit unnit resurssaid čoaskudit, galmmihit ja fievrridit biepmu ja unnidit dárbbu importeret gálvvuid.

CC BY-NC-SA

Govva: Knut Snare

Lassi biebmobuvttadeapmi addá eambbo biepmu, mii lea dehálaš eaktun go olmmošlohku lassána. Árbevirolaš eanandoalus áigot buvttadit nu ollu biepmu go vejolaš nu unnán areálas go vejolaš. Dát gáibida ahte geavaha mašiinnaid mat mannet fossiila boaldámušain, cirgguhanávdnasiid ja importerejuvvon šibitjáfuid. Muhto lea go dát guoddevaš?

Birasperspektiivvas lea leamaš ollu fuomášupmi ekologalaš bibmui. Ekologalaš eanandoalu doaimmahit eambbo luonddu mielde. Dat mearkkaša ahte eai geavat eatnama seamma intensiivvalaččat, eai geavat cirgguhanávdnasiid ja goanstagilvvagiid. Ekologalaš eanandoallu áimmahuššá eambbo ekovuogádaga biodiversitehta ja nuoskkida unnit.

Go gilvá biepmuid ekologalaččat, de ii šatta seamma bures, ja dan dihte eat nákce seamma ollu biepmu buvttadit go dábálaš eanandoaluin. Gažaldat lea ahte lea go biebmobuvttadeapmi stuorámus hástalus máilmmi biebmodilálašvuođas, vai lea go biepmu juohku.

CC BY-NC-SA

Govva: Corbis, NTB

Oza Fairtrade-mearkka rámbuvrras! Biepmut main lea Fairtrade-mearka leat earret eará gáffe, banánat, deadja, sohkar ja niehtit. Fairtrade lea riikkaidgaskasaš merkenortnet vuoiggalaš gávppašeapmái, veahkehan dihte boanddaid ja eará bargiid beassat eret geafivuođas vuoiggalaš álgoávnnasmávssu, buoret bargodili ja buvttadaninvesteremiid bokte.

Go oastit ehtalaš biepmu veahkehit mii eará olbmuid oažžut eambbo fámu iežaset eallimis. Seammás lea globála dásis noađđin birrasii go biebmogálvvuid importere.

Gáibiduvvo beaktilis biebmobuvttadeapmi go máilmmi olmmošlohku lassána. Sáhttá go genamodifiserejuvvon biebmu leat čoavddusin?

Bio- ja genateknologiija vehkiin sáhttit odne stuoridit globála biebmobuvttadeami stuorát šattu bokte, lasihit álmmi biepmus ja unnidit cirgguhanávdnasiid geavaheami. Maiddái sáhttá bierggu buvttadit laboratoriijas. Dat unnida logu elliin mat leat fáŋgavuođas, čáhceresurssaid geavaheami ja eanaareálaid geavaheami. Ođđaáigásaš teknologiija sáhttá veahkehit biebmat máilmmi.

Raba gova ođđa siiddus

CC BY-NC

Govva: Filmkonsulentene

Gažaldat lea: Mat leat biras- ja dearvvašvuođaváikkuhusat go geavaha genamodifiserejuvvon organismmaid biebmun? Dat lea eahpesihkar, ja dát eahpesihkarvuohta lea bissehan genamodifiserejuvvon biepmu dohkkeheami Norggas. Bio- ja genateknologiija geavaheapmi biebmobuvttadeamis lea datte ge áigeguovdilis fáddá mas dutkkit beroštit, ja ovdáneapmi manná jođanit ovddasguvlui.