Kemiijalaš ávdnasat
Mii dávjá sirret ávdnasiid sieiva ávnnasiidda ja seaguhusaide. Sieiva ávdnasat leat juogo vuođđoávdnasat dahje kemiijalaš ovttastusat.
Sieiva ávdnasat: vuođđoávdnasat dahje kemiijalaš ovttastusat
Vuođđoávdnasat sisttisdollet dušše ovtta sorttat atoma, dan botta go kemiijalaš ovttastusat leat ráhkaduvvon guokte dahje eambbo sorttat atomain mat leat oktiičadnon kemiijalaččat.
vuođđoávdnasiidda ovdamearkkat: hydrogena (H), oksygenagássa (O2), karbona (C) ja ruovdi (Fe)
ovttastusaide ovdamearkkat: viidnemuorjesohkar (C6H12O6), čáhci (H2O) ja ruosta (Fe2O3)
Dihtet go ahte ...
gaskamearálaččat fuomášuvvojit 100 000 ođđa ovttastusa - juohke mánu?
Seaguhusat
Seaguhusain leat máŋga vuođđoávdnasa ja/dahje ovttastusa seaguhuvvon oktii mekánalaččat, ja ávdnasat eai leat čadnon oktii kemiijalaččat.
Ovdamearkkat:
Sáttu lea seaguhus iešguđet minerálapartihkkaliin.
Luondduolju lea iešguđet hydrokarbonaid seaguhus, nugo parafiidna, diesel ja bensiidna.
Stálli lea ruovddi ja karbona seaguhus.
Muorraávnnas/muorra lea ráhkaduvvon sellulosas, hemisellulosas, ligninas, gáhččis ja ollu eará ovttastusain.
Fuomáš ahte buot sieiva ávdnasiid sáhttá kemiijalaš formelin čállit dan dihte go lea álo dihto gorri daid iešguđet vuođđoávdnasiid hivvodagaid gaskkas. Ovdamearkka dihte H2 ja CO2. Áimmu, mii lea seaguhus iešguđet ávdnasiin, ii sáhte čállit kemiijalaš formelin.
Smiehta mat!
Don seaguhat sáltti ja čazi muhtin cearkái. Dáhpáhuvvá go kemiijalaš reakšuvdna sáltti ja čazi gaskkas? Sáhtát go sirret ávdnasiid eret nubbi nuppis?
Kemiijalaš symbola
Go mii čállit ovtta vuođđoávdnasa nama, de dávjá geavahit vuođđoávdnasa kemiijalaš symbola. Symbolas leat okta dahje guokte bustáva mat dávja bohtet vuođđoávdnasa latiinna dahje greikalaš namas. Vuosttaš bustávva symbolas lea álo stuoris, ja nubbi ges lea unni.
sámegiel namma | kemiijalaš symbola | nama vuolgga |
|---|---|---|
| ruovdi | Fe | ferrum (latiinna gielas "nannodat") |
| karbona | C | carbo (latiinna gielas "koalla") |
| klora | Cl | khlōrós (greikkalaš gielas "čuvgesruona") |
| urána | U | uranus (greikkalaš albmeipmil) |
Atomanummár ja nukleonalohku
Atomanummár lea dat seamma go protovnnaid lohku váibmosis. Dat čállo vuoliduvvon čállagiin kemiijalaš symbola ovddabeallai. Nukleonalohku lea váibmosa partihkkaliid lohku, nappo protovnnaid ja neutrovnnaid supmi. Nukleonalohku čállo ges bajiduvvon čállosiin kemiijalaš symbola ovddabeallai.
