Beallidanáigi – Python-programmeren

Beallidanáigi lea dat áigi mii manná ovdal go bealli dihto vuođđoávdnasa atomain leat vuolggahan radioaktiiva suonjardeami ja nuppástuvvan eará vuođđoávdnasii.

Lea dušše beallidanáigi, ja áigi mii lea gollan, mii mearrida man stuora oassi vuođđoávdnasis ii leat vel vuolggahan suonjardeami. Ii lea mihkkege dadjámuš das man ollu vuođđoávnnas lea juvssahahtti.

Lea vejolaš rehkenastit man galle proseanta atomain ii leat vel vuolggahan suonjardeami funkšuvnnain
$p\mathit{(}t\mathit{,}h{\mathit{)=0.5}}^{\frac{\mathit{t}}{\mathit{h}}}\mathit{·}\mathit{100}\mathit{\%}$, mas h lea vuođđoávdnasa beallidanáigi ja t lean áigi mii lea mannan.

Mii sáhttit ráhkadit prográmma mii bivdá geavaheaddjis dán guokte árvvu ja de rehkenaste galle proseanta hivvodagas lea báhcán, ná:

Funkšuvnnaid geavaheapmi lea eambbo čalmmus vuohki oažžut Pythona rehkenastit. Dát ráhkaduvvojit čállimiin "def" ja dan maŋŋa funkšuvdnanama, ja variábeliid máid funkšuvdna dárbbaša. Loahpas ferte čállit "return" muitalan dihte máid funkšuvdna galgá rehkenastit. Ná ráhkadit seamma prográmma go bajábealde:

Geahččal prográmma moddii ja geahča doallá go deaivasa dainna máid dieđát beallidanáigii birra. Ovdamearka: Čále 6 t ovddas ja 3 h ovddas. Dalle leat 2 beallidanáiggi mannan. Vuosttaš beallidanáiggi maŋŋil lea 50 % báhcán ja nuppi beallidanáigii maŋŋil lea 25 % báhcán. Nappo berrešii prográmma addit 25% vástádussan.

Okta ovdamunni funkšuvnnaiguin lea ahte sáhtát bivdit prográmma ođđasit rehkenastit eará loguiguin dan bokte go čálát p(t,h), mas t ja h leat logut. Dát lea hui ávkkálaš stuorit prográmmain. Fuomáš ahte funkšuvnnat čállojuvvojit bajimussii kodas, mii álggos ii soaitte orrot nu logihkalaš.

Jus háliidat gráfa mii čajeha man galle proseantta lea báhcán go lean mannan dihto áigi, de sáhtát viiddidit koda ná:

Dán prográmmas mii leat álggos importeren guokte bibliotehka (numpy ja matplotlib.pyplot). Dan dahkat go Pythonis eai leat alddis vuogit bargat moalkás matemáhtalaš operašuvnnaid, muhto sáhttá "oahppat" go geavaha numpy. Python dárbbaša matplotlib.pyplot tevdnet gráfa.

Čađat prográmma iešguđet árvvuiguin áigái ja beallidanáigái.

Min prográmma muitala galle proseanta lea báhcán álgovuolggalaš hivvodagas. Eambbo praktihkalaš ovdamearkan sáhttá leat jus dus lea 2 kg čoaltu muhtin radioaktiiva ávdnasis. Geahččal ráhkadit prográmma mii čájeha galle kilo ávdnasis lea báhcán, dan sadjái go proseanta.

Geahččal rievdadait prográmma nu ahte geavaheaddji beassá čállit galle kilo sus lea álggus.

Formela jorgalit: Gávdnat beallidanáiggi

Govahala dál ahte leat ožžon čoalttu mas lea radioaktiiva materiála. It dieđe makkár ávdnasis lea sáhka, muhto jus gávnnat ávdnasa beallidanáiggi, de sáhtát muhtin muddui diehtit makkár ávnnas dá lea, go buot vuođđoávdnasiin lea sierra beallidanáigi.

Beallidanáiggi formela gávdnat go jorgalit ovddit ovdamearkka formela (geahččal ieš jorgalit jus leat juo oahppan logaritmmaid birra!):
$h\mathit{=}\frac{\mathit{l}\mathit{g}\mathit{(0.5)}}{\mathit{l}\mathit{g}\mathit{\left(}\mathit{p}\mathit{\right)}}\mathit{·}t$

Praktihkalaš mihtidemiin gávnnahat ahte 99,8% lea báhcán go okta mánnu lea mannan. Geavat bajábealde prográmma vuođđun ja čále prográmma mii rehkenaste dán ávdnasa beallidanáiggi. Go áiggut lg geavahit, de vieččat dan numpys go čálát "np.log":

Agimeroštallan karbon-14 bokte (C-14-agimeroštallan)

Beallidanáigi geavahuvvo dávjá meroštallat geđggiid dahje dákterikkiid agi. Dákterikkiide geavahuvvo karbon-14, mii lea radioaktiiva ávnnas (radioaktiiva isotohpa ${}^{14}C$). Dat čoggo gorudii go ealli borrá biepmu. Go ealli jápmá, ii ge šat bora, de njiedjá karbon-14 hivvodat dákterikkis dađistaga. Karbon-14:ii beallidanáigi leat 5730 jagi, nu ahte jus gávdnat dákterikki ja mihtidit galle proseanta karbon-14 das lea báhcán, de sáhttit rehkenastit agi go jorgalit funkšuvnnamet:
$$ t\mathit{=}\frac{lg\mathit{\left(}p\mathit{100}\mathit{\right)}}{lg\mathit{\left(}{\displaystyle \frac{\mathit{1}}{\mathit{2}}}\mathit{\right)}}\mathit{·}h$$, mas h dál lea 5730. Geahččal ráhkadit prográmma mii gávnnaha dákterikki agi dán funkšuvnna bokte.

Geahččalatta prográmma iešguđet árvvuiguin. Sáhtát go bohtosiid vuođul dadjat manna karbon-14 sáhttá geavahuvvot mammuhta dákteriggái, muhto ii dinosaura dákteriggái? Jus čálát proseantta desimálalohkun, de fertet geavahit čuoggá dan sadjái go rihku vai prográmma ipmirda.

"{:.0f}".format geavahuvvo rievdadit desimálaid logu pythona vástádusas, dás 0 desimála.