Mo mii diehtit ahte Big Bang-teoriija doallá deaivása?

Danne go čuovga geavaha áiggi lihkadit, de dat maid mii oaidnit lea álo juoga mii dáhpáhuvai muhtin áiggi ovdal. Čuovga geavaha sulli 8 minuhta beaivvis eatnamii. Go geahččat almmi guvlui, de oaidnit beaivvi nu mo dat lei 8 minuhta áigi. Ja mađi guhkelis eret dat lea maid áicat, dađi maŋŋelii áiggis mii gehččat. Dat eanemus gáiddus galávssat maid mii leat áican, leat nu guhkkin eret ahte čuovga lea geavahan badjel 13 miljárda jagi johtit. Dat mearkkaša ahte mii áicat univearssa nu mo dat lei go lei vuollel 1 miljárda jagi boaris. Sivvan manne eat gávnna galávssaid mat leat vel guhkelis eret, lea eará sániiguin dan dihte go dat eai ávdnejuvvon dan ovdal.

Alladását teleskohpat máilmmiávvosis veahkehit dutkiid guorahallat gáiddus dilalašvuođaid. Daid bokte leat dutkit nannen Big Banga váikkuhusaid vuosttaš násttiid ja galávssaid ávdnemii.

Big Bang sáddii stuora hivvodagaid elektromagnehtalaš suonjardeamis, mat ain gávdnojit. Dat gohčoduvvo kosmalaš duogášsuonjardeapmin. Teoriija mielde dat "luovvanii" dalle go elektrovnnat čatnaseddje atomaváibmosiidda 380 000 jagi maŋŋil Big Bang. Dan rájes lea suonjardeapmi lihkadan hehttekeahttá, ja teoriija mielde deavdá olles univearssa. Dát mearkkaša ahte mii fertet sáhttit mihtidit dan miehtá, ja ahte dat lea seammalágan juohke guvlui.

Duogášsuonjardeamis lea bárroguhkkodat mii vuolgá temperatuvrras mii lei dalle go bávkkeheapmi dáhpáhuvai. Danne go temperatuvra lea sakka njiedjan dan rájes, galgá bárroguhkkodat dál leat elektromagnehtalaš spektera mikrobárro-oasis. Go COBE-satelihtta duođaštii dán hui dárkilit jagis 1990, de Big Bang-teoriija hoigadii eret buot eahpádusaid!

Maŋŋil leat vel dárkileappot mihtidan duogášsuonjardeami. Govus mii lea vuolábealde čájeha dán suonjardeami kártta miehtá almmis. Kárttas leat binna bánna temperatuvravariašuvnnat ožžon iešguđet goanstaivnniid.

Mihtideamit čájehit measta dássedis suonjardeami, muhto binna bánna variašuvnnaid temperatuvrras. Sivvan daidda lea čoahkkisvuođa variašuvdna, mii fas lea sivvan dasa manne násttit ja galávssat leat ávdnejuvvon.

Big Bang-teoriija mielde lei oanehis áigodat, dan rájes go univearsa lei moadde sekundda gitta moadde minuhta boaris, ahte vuođđoávdnasat ávdnejuvvo. Ledje vuosttažettiin hydrogena ja helium mat ávdnejuvvo, ja teoriija mielde lei 75% hydrogena ja 24% helium, ja dat maŋimus proseanta lei deuterium, litium ja beryllium. Dát doallá bures deaivasa dainna maid duohtavuođas áicet go mihtidit boares gássabalvvaid, ja dát lea vel lassi doarjja Big Bang-teoriijai.

1. Mii álggahii Big Banga, ja gávdnui go mihkkege ovdal Big Banga?

2. Fysihkarat leat rehkenasttán ahte ferte leat mihá eambbo mássa galávssain go dat násttit ja planehtat maid mii oaidnit. Das lea namma sevdnjes materiija, danne go dat ii sádde olggos elektromagnehtalaš suonjardeami máid mii sáhttit registreret. Muhto mii eat vel dieđe mii sevdnjes materiija rievtti mielde lea.
3. Mihtideamit leat čájehan ahte univearssa viiddideapmi lea lassánan daid maŋimus miljárda jagiid. Mo lea dat vejolaš? Áidna fápmu man birra dihtet, mii váikkuha násttiide ja galávssaide, lea gravitašuvdnafápmu, ja dat lea álo geasuheaddji. Muhto vai univearsa galgá viidánit, de ferte leat juoga mii doaibmá gáiddadeaddjin. Fysihkarat eai dieđe mii dat sáhttá leat, muhto gohčodit dan sevdnjes energiijan.