Geahččaladdan: Rádioaktivitehta (simuleren) - Naturfag (PB) - NDLA

Njuike sisdollui
Forsøk

Geahččaladdan: Rádioaktivitehta (simuleren)

Dán simuleremis don guorahalat iešguđet rádioaktiiva gálduid, iskát suonjardeami olámuttu ja gávnnahat man stuora oassi suonjardeamis beassá iešguđet materiálaid čađa. Sáhtát rahpat ja čájehit simulerema ollesšearpmas.

Ulbmil

Dán geahččaladdamis guorahalat iešguđet radioaktiiva gálduid, iskát suonjardemiid olámuttu ja gávnnahat man stuora oassi suonjardeamis beassá iešguđet materiálaid čađa.

Bargovuohki

  1. Geavat simulerema mii lea bajábealde.

  2. Mihtit duogášsuonjardeami:

    1. Bija Geiger-Müller-lohkki ala ja deaddil "Álgge".
    2. Čális árvvu.
    3. Čađat golbma mihtideami ja rehkenaste daid mihtidemiid gaskameari.

  3. Čađat mihtidemiid main vuoruid mielde lonuhat dan golbma radioaktiiva gáldu ja daid iešguđet materiálaid:

    1. Vállje radioaktiiva gáldu.
    2. Vállje gaskka.
    3. Vállje materiála.
    4. Deaddil "Álgge".
    5. Čađat unnimusat 3 mihtideami ovdal go rievdadat gaskka.

    6. Čađat unnimusat 3 mihtideami ođđa gaskkain ovdal go fas álggát a čuoggáin, eará radioaktiiva gálduin.

Bohtosat

  1. Registere mihtidemiid rehketárkii mii lea vuolábealde.

  2. Rehkenaste man stuora oassi (proseanta) suonjardeamis beassá hehttehusa čađa, dan ektui man ollu lei dan seamma suonjardeamis hehttehusa haga. (Dat manná automáhtalaččat skovis vuolábealde.)

  3. Ráhkat gráfalaš ovdanbuktimiid bohtosiin.

Fiillat

Konklušuvdna

  1. Man garas lea duogášsuonjardeapmi, ja mas dat vuolgá?
  2. Veardit man stuora oasit suonjardemiin besset hehttehusa čađa. Máid muitala dat midjiide alfa-, beta- ja gammasuonjardeami birra?

  3. Válddat mii dárbbašuvvo bissehit alfa-, beta- ja gammasuonjardeami.

Vejolaš boasttugáldu geigerlohkki (GM-lohkki) geavaheamis

Go alfa-partihkkalat goazahuvvet, de ávdnejuvvo elektromagnehtalaš suonjardeapmi. Dán suonjardeamis sáhttá leat doarvái alla energiija ioniseret partihkkaliid, ja lea juste diekkár ioniseren máid geigerlohkki registrere. Geigerlohkki ii earut partihkkaliid ja fotonaid, muhto registrere buot impulssaid main lea doarvái alla energiija. Go mihtida geigerlohkkiin, de sáhttá orrut nu ahte ii leat vejolaš bissehit dahje unnidit alfasuonjardeami materiálaiguin nu mo bábir, biergu, aluminium jna. go lohkki maiddái registrere elektromagnehtalaš suonjardeami mii boahtá alfasuonjardeami goahcamis.

Dán simuleremis leat bohtosat njulgejuvvon dán boastugáldu ektui.

Bohtosiid árvvoštallan. Radioaktiiva gálduid veardideapmi.

Go veardidat iešguđet gálduid suonjardeami, de lea dehálaš atnit muittus ahte gáldut eai leat lihka gievrrat.

Tabealla čájeha gaskamearalaš aktivitehta 5700 mihtideamis dán simuleremis. Dás lea betagáldus mihá stuorát aktivitehta go gammagáldus, muhto go suonjardeapmi dan guovttii gáldus manná báberárkka čađa, de bissehuvvo stuorát oassi betagáldu suonjardeamis, go veardida gammagálduin.

gaskamearÁlaš mihtideamit simuleremis

Suonjardangáldu

Áibmu, Bq

Bábir, Bq

Rievdadus

Betasuonjardeapmi227210- 8 %
Gammasuonjardeapmi3736- 3 %

Tabeallas oaidnit ahte gammagáldu aktivitehta lea gaskamearálaččat 37 Bq áimmus 2 cm gáldus eret, ja 36 Bq seamma sajis go lea báberárka gaskkas. Dat mearkkaša ahte 97 % gammasuonjardeamis manná báberárkka čađa.

Jus veardidit betasuonjardemiin, de lea aktivitehta 2 cm gáldus eret 227 Bq hehttehusa haga ja 210 Bq seamma sajis go lea báberárka gaskkas. Dat mearkkaša ahte 92 % betasuonjardeamis manná báberárkka čađa.

Dan dihte berret baicca veardidit man stuora oassi suonjardeamis beassá hehttehusa čađa, suonjardeami ektui mas ii leat hehttehus.

Dán lea/leat čállán Kristin Bøhle, Thomas Bedin ja Astrid Johansen. Vuoigatvuođaguoddi: MedXplore
Maŋemusat ođastuvvon 2021-04-09