Lyd i film

Tenk gjennom dette før du startar lydarbeidet:

• Kva slags film skal dette bli? – ein animasjonsfilm, ein dokumentar, ein reportasje?
• Kven skal sjå filmen din? – kven er målgruppa, kor skal du vise filmen?
• Kva vil du med filmen din? – fortelje, informere, appellere til kjensler?

Filmlyden er sett saman av lyd frå ulike kjelder. Det er vanleg å skilje mellom fire typar lydkjelder:

• Den menneskelege røysta
  Replikkar i fiksjonsfilm, utsegner i eit intervju eller ein kommentar i reportasjar og dokumentarar er den lydkjelda som eignar seg best til å formidle informasjon.
• Kontentum eller reallyd
  Kontentum eller reallyd er opptak frå miljølydar på opptaksstaden. Det kan vere trafikkstøy, barn som ler, fuglesong, eller bare klangen i det rommet opptaka blir gjort i. Slike lydar kan bidra til å formidle det miljøet og den atmosfæren filmen utspeler seg i.
• Effektlydar
  Effektlydar er lydar du enten produserer sjølv eller finn i eit lydarkiv. Det kan vere ein ekstra tydeleg lyd av ei dør som knirkar, eller ein annan skummel lyd som gjer at dei som ser filmen, får ei kjensle av fare og dramatikk.
• Musikk
  Musikk blir brukt til å framheve stemningar og påverke kjenslene våre. Å klippe på rytme er som regel viktig dersom musikken er framtredande. Men som eit verkemiddel kan du også bruke musikk som står i kontrast til den stemninga bileta formidlar.

Diegetisk og ikkje-diegetisk lyd

Diegetisk lyd er lyd som høyrer naturleg heime i filmuniverset. Det kan vere lyden frå ein bil som køyrer forbi, eller musikk frå eit radioapparat som står på i bakgrunnen. Lyd som ikkje kan koplast til filmuniverset, blir kalla ikkje-diegetisk lyd. Lydeffektar og musikkspor som blir lagde på i etterkant, er eksempel på ikkje-diegetisk lyd. Det er lyd som ikkje naturleg finst der filmen blir teken opp. Lyd framhevar og forsterkar stemningar, og er derfor ein viktig del av totalopplevinga av ein film.

Dei mest vanlege lydane er effektlydar, som understreker dei rørslene som figurane gjer. Nokre gonger blir musikk brukt som bakteppe. Du kan også kombinere effektlyd og musikk. Musikken er god å ha når det er litt lenge mellom rørsler og effektlydar i filmen. Dersom du vil at musikken skal vere meir enn berre eit bakteppe i filmen din, kan du bruke han til å understreke det som skjer visuelt. Lytt etter skiftingar og høgdepunkt i musikken, slik at du kan få dei til å falle saman med rørsler, stemningar og handlingar hos figurane.

Lytt til lydbiletet i Torill Kove sin animasjonsfilm Min bestemor størk kongens skjorte. Korleis blir effektlyd, tale og musikk brukt her?

I reportasje brukar ein ofte miljølyd, musikk og tale – som «voice-over» eller synkront, for eksempel i intervju. Det er mange måtar å kombinere desse lydelementa på. For at publikum skal oppfatte kva som blir sagt, kan musikken tonast ned eller heilt bort medan folk snakkar. Ein bør dempe miljølyden kraftig.

Det beste er å gjere opptak av miljølyd og tale kvar for seg. Då kan du justere lydnivåa i høve til kvarandre – og til musikken – når du redigerer lyden. Men dette er ikkje alltid råd å få til. Har du både miljølyd og tale, bør du unngå musikk i tillegg. Lydbiletet kan lett bli eit samansurium. Men du kan leggje musikk bak tale, så lenge han ikkje gjer det vanskeleg å oppfatte kva som blir sagt.

Rytme

Lytt til musikken og legg merke til tydelege endringar i rytme, styrke eller stemning. Når du redigerer, må du passe på at endringar i musikken samsvarar med klipp i filmen. Slik kan lyd og bilete støtte opp om kvarandre og fungere som ein heilskap.

Eksempel:

• Eksempel med tydeleg rytme i musikk og videoklipp
• Eksempel utan samanheng mellom musikkrytme og klipperytme
• For korte og hyppige klipp
• Klipp som følgjer rytmen, men ikkje alle taktslaga
• Følg trommene når du redigerer

Rekkjefølgje

Kva skal starte først i filmen din – musikken eller biletet? Det går sjølvsagt an å la begge starte på same tid. Men du kan gjere filmen din meir interessant ved å starte lyden før biletet – eller omvendt.

Eksempel:

• Lydsekvensen startar først, så biletet
• Lyd og bilete startar samtidig

Kontrast

Det kan også vere verknadsfullt å bruke musikk som dannar ein kontrast til den visuelle bodskapen i filmen.

• Støy
  Dersom musikken din inneheld «støy», kan det vere smart å leggje til «støy» i biletet også. Eksempel: Støyeffekt
• Høg lydstyrke
  Parti i musikken som merkar seg ut, kan ein også framheve visuelt. Du kan for eksempel auke lys, mørke eller intensitet i fargar. Kva for effektar du vel, vil vere avhengig av ideen med filmen din. Eksempel: Lyd og lys
• Stigande lydstyrke eller tempo
  Når musikken blir tona inn, kan det vere effektfullt å tone biletet inn på tilsvarande måte: ton inn frå svart eller gå frå uklart til skarpt. Eksempel: Frå uklart til skarpt

Tittelen er ein viktig del av filmen, så det er viktig at du presenterer han på ein god måte. Tittelen kan ha sitt eige musikkspor, eller dukke opp etter at filmen har starta.

Eksempel:

• Tittelen blir presentert før lyd og levande bilete
• Tittelen har sin eigen lyd
• Tittelen blir presentert samtidig som lyd og bilete