Kreativt samarbeid i medieproduksjonar

Deltakarar:Andreas Veie-Rosvoll – programleiarAlexander Balchen – ABLiv Evjan – LE

Programleiar: Å jobbe kreativt betyr ofte å jobbe saman med andre. Slike samarbeid kan vere både givande og utfordrande. Når ein skal lage til dømes reklame, er ein jo heilt avhengig av tankane og perspektiva til andre menneske – uansett kva rolle dei har. Korleis kan ein best sikre eit godt kreativt samarbeid? Kva slags teknikkar finst for å sørgje for at alle får seie sitt? Kva gjer ein når samarbeidet byr på utfordringar? Alt dette og meir skal vi få svar på i dag. Eg heiter Andreas Veie-Rosvoll, og eg skal snakke med to personar.

Den eine er Alexander Balchen, som er filmprodusent i Både Og. Han har vore med på mange produksjonar av ulik storleik, og som produsent har han måtta ha eit slags overblikk over alle ledd i produksjonen. Med andre ord har han delteke i mange samarbeidsprosessar. Hei, Alexander!

AB: Hei!

Programleiar: I tillegg har eg med meg Liv Evjan. Liv er førstelektor og programansvarleg på bachelorprogrammet Art Direction (AD) på Westerdals institutt for kommunikasjon og design. Ho har òg vore med på å skrive boka Kreativ yrkesveg, som handlar om – og no siterer eg frå omtalen av boka: "Den snirkla, utfordrande og djupt personlege vegen du må gå når du vel kreativitet som yrkesveg." Hei, Liv!

LE: Hei!

Programleiar: Eg vil starte med å stille deg eit par spørsmål, Alexander. Kva er det ein produsent gjer, kort og godt?

AB: Du var litt inne på det heilt i starten. Eit stikkord er dette med overblikket over heile produksjonen, trur eg. Ein produsent har det endelege ansvaret for ein film, og saman med regissøren har produsenten hovudansvaret for at filmen blir som ein håper og trur.

Programleiar: Då har du òg eit overblikk over kva typar prosjekt Både Og har gjort, som til dømes reklamefilm?

AB: Absolutt. Både Og gjer mest reklameproduksjon, både ting som skal på sosiale medium, og ting som går på TV, alt frå filmar om bilar til potetgull og vaskemiddel og den slags, men òg mykje som handlar om verdiar. Vi gjorde ein film for Trygg Trafikk her for litt sidan, der vi oppmoda til hjelmbruk, og det er jo noko anna enn å selje eit produkt. Det er ein kampanje som prøver å selje ei haldning for å få folk til å bruke hjelm.

Programleiar: La oss ta Trygg Trafikk som eit døme: Kva slags type folk er det som trengst for å lage ein sånn film?

AB: For det første skal produsenten finne ein regissør som passar til konseptet og manuset, som ofte er utarbeidd av eit byrå eller kunden sjølv. I eit "crew" treng ein minst ein regissør, ein lydmann, ein fotograf og ein lysmeister.

Programleiar: Liv, du lærer bort godt kreativt samarbeid. Korleis lykkast ein med dette?

LE: Når ein skal jobbe kreativt, er litt av utfordringa å finne nokon ein liker å jobbe saman med. Veldig ofte jobbar ein med ein kompis, men i arbeidslivet må ein kunne jobbe saman med fleire, og då har ein nokre metodar som gjer at ein held tunga rett i munnen. Den eine metoden heiter "spinn", og han går ut på å saman finne ei retning, ein idé og ulike løysingar på bakgrunn av det ein veit om det ein skal lage noko om.

Programleiar: Spinn, er det noko du kjenner til, Alexander?

AB: Nei, det omgrepet kjenner eg dessverre ikkje. Eg trur eg skjønner kva det inneber, men forklar gjerne!

LE: I starten jobbar ein breitt; ein finn mykje informasjon og gjer brei research. Så må ein snevre inn det ein trur eller veit er viktigast. Det same gjer ein når ein jobbar i ei retning, eller på ei plattform, som mange byrå kallar det. Ein jobbar på mange ulike plattformer, og så snevrar ein inn med utgangspunkt i det som ein synest er mest interessant, og som ein har trua på. Det same gjer ein med idéar og løysingar.

Programleiar: Når manuset kjem frå eit anna byrå, kan det by på problem i denne typen kreative prosessar?

LE: Ja, ein kan til dømes synast at det er dårleg. Då må ein på ein snedig og lur måte prøve å bidra med det ein kan som fagperson.

Programleiar: Korleis unngår ein å tråkke kvarandre på tærne? Det er lett å såre kvarandre viss ein synest at noko ikkje er bra eller bra nok. Og som Liv seier, ein jobbar best når ein er vener. Kva gjer ein når ein ikkje kjenner kvarandre godt nok?

LE: Ein unngår det ved å vere profesjonell.

Programleiar: Korleis er ein det?

AB: Ein må ikkje ta ting så personleg. Ein må vere profesjonell, som sagt, og så må ein ha rom for kreativiteten. Så får ein heller samle trådane etter kvart og byrje å plukke ut delane som ein veit vil fungere, og som passar til konseptet, manuset, budsjettet og så vidare. Det er ein heil prosess. Kreativitet er ikkje berre å ta ein tanke og utføre han, for han skal vere tilpassa til mange føresetnader.

LE: Ja, og eg trur det gjeld å anerkjenne fagkunnskapen til andre menneske, altså å vere profesjonell. Då kjem vi inn på omgrepet "Ja, og …". Prinsippet er å vere på tilbodssida i ein idéfase og ikkje seie: "Ja, men det har vi gjort før." Du kan seie: "Ja, og då kan vi gjere det sånn." Det er det ikkje alle som klarer.

Programleiar: Det inneber kanskje at ein er litt meir positiv enn ein helst vil vere, i nokre settingar?

LE: Ja, for mange vil gjerne ha kontroll.

Programleiar: Korleis synest du dette høyrest ut, Alexander?

AB: Dette lyder kjent. Ein omgir seg ofte med ja-menneske, dei som seier at "ja, dette kan vi fikse" eller "ja, og eg har eit betre forslag". Det er veldig slitsamt å jobbe med nei-menneske i filmbransjen, fordi det dukkar opp utfordringar og problem rundt kvar sving, og ein har behov for å vere løysingsorientert. Det gjeld òg i idéfasen.

Programleiar: Alexander, er det nokon jobbar som berre ikkje har fungert, der det har vore litt for mange utfordringar?

AB: Kvar produksjon har sine utfordringar. Produksjonen lid alltid under to ting: tidspress og budsjettet.

Programleiar: Då tenkjer eg at det aldri er nok pengar?

AB: Ja, det er alltid det vesle problemet til ein produsents og ein regissør. Konfliktane oppstår ofte på grunn av dette, til dømes fordi lysavdelinga eller kameraavdelinga har for lita tid, dei har for få ressursar, dei skulle ha hatt fleire menneske, dei skulle ha flytta seg meir, dei skulle ha brukt ei anna linse og så vidare.

Det blir alltid litt gnissingar, men det handlar om planlegging og ikkje minst ei forventning om kva du kan oppleve på settet. Viss alle har ei forventning om at vi har masse pengar og masse tid, og så har vi ikkje har det, då oppstår det krangel og diskusjonar. Det er mykje lettare å få gjennomslag viss ein har laga ein plan og informert godt om at "vi gjer det på denne måten fordi vi har lite pengar", til dømes.

Programleiar: Når dette har skjedd, kva har du gjort då?

AB: Det handlar mykje om forventningsstyring, så det må ein ha ein gjennomgang av i forkant. På settet handlar det òg om å vere profesjonell og ikkje la det bli personleg. Eg har opplevd at ein må ta folk til sida. Sjølv om det er ein lysmeister, ein lydmeister eller ein kameramann, må ein snakke om kva som er problemet, og korleis ein kan løyse det fortast mogleg. Til dømes: Kan ein droppe den vinkelen? Kan ein bruke noko anna utstyr? Kva treng du hjelp til? Det handlar ofte om konfliktløysing og å prøve å få produksjonen vidare ved å vere ein slags diplomat. Det gagnar ingen å stå og kjefte, i alle fall.

Programleiar: Liv, kva tenkjer du om dette?

LE: Det høyrest vanleg ut. Det er ein kamp om ressursar, og av og til er det ein kamp mellom ego og kven som opplever at rolla si er viktigast. Då er det viktig at ein produsent tør å seie frå på ein måte som gjer at folk ikkje blir forbanna og ikkje vil jobbe med deg igjen. Det er litt diplomati i det å vere produsent.

Programleiar: Liv, har du sett døme på alle desse rollene i Art Direction-verda? Er det tydeleg kven som skal bli kva, allereie i skulegangen?

LE: Ja, det viser seg eigentleg ganske tidleg. Ein kjem ofte med eit sett rollar ein er vand til å operere innanfor. "Eg er han som er god til dette" og "Eg er ho som er god til dette". Det kan vere veldig hemmande, fordi ein ikkje tør å teste seg sjølv i andre roller. I store prosjekt bruker vi gjerne ein metode som heiter "Six Thinking Hats", som er laga av ein verdskjend maltesisk psykolog, Edward de Bono.

Alle har på seg ein hatt, og hatten bestemmer kva du skal gjere: til dømes at du berre skal vere kritisk, at du berre skal vere positiv, eller at du berre skal gjere research. Hattane bestemmer kva gruppa skal gjere. Det som er fint med det, og særleg for elevar, som seinare kjem til å møte folk dei ikkje har jobba med før, er at ein lærer seg å seie til den kjempekritiske: "Nei, kritiske kan vi vere etterpå, når vi tek på den svarte hatten!" Alle i gruppa har på den same hatten og går i den same retninga: "No skal vi berre idémyldre, no skal vi berre jobbe med idéar, og først etterpå skal vi gjere noko med dei." Det er ein genial metode nettopp fordi dei ikkje får lov til å gå inn i dei typiske rollene sine. Dei må øve på å kome med forslag og ikkje vere den som alltid noterer eller er kritisk, til dømes. Dei kritiske er dei "farlegaste" i idéprosessen, men når ein skal sjå med falkeblikk på det ein har gjort, har ein òg bruk for dei – men dei får ikkje lov til å vere det heile tida.

AB: Ja, og ein må tore å feile. Ein kan ikkje sitje i ein kreativ workshop og halde igjen og tenkje at det ein har, er dumt eller ikkje vil fungere. Ein må tore å feile, for det kan vere noko i det du har sagt, som kan brukast saman med andre sine idéar.

Programleiar: Alexander, kva er draumeoppdraget ditt?

AB: Det kom litt brått på. For meg som produsent må det kanskje vere ein spelefilm.

Programleiar: Kvifor det?

AB: Langformatet er veldig spennande og utfordrande. Ei to–tre timar lang historie som skal formidlast, er det vanskelegaste ein kan lage innanfor film.

Programleiar: Vil du ha eigarskap til filmen sjølv, eller vil du at nokon andre skal ha skrive han?

AB: Det kan vere det same, men eg trur at påskjønninga ein sit igjen med etter å ha laga ein spelefilm, er ganske fin. Det er nok godt å kjenne på ho, i alle fall om det blir ein liten suksess. Då kan ein kjenne på at ein har investert to–tre år av livet sitt på noko som betyr noko.

Programleiar: Liv, er dette eit svar du kjenner igjen frå studentane?

LE: Ja, og eg har lyst til å seie ein ting med tanke på det å lage ein langfilm, skrive ei bok eller lage ei stor utstilling – eller liknande draumar. Det er berre éin ting du er nøydd til å ha då, og det er din eigen motor.

Programleiar: Kva betyr det?

LE: Det betyr at du har eit indre driv, at du kjenner på ein sann vilje til å gjere og oppnå noko. Motivasjonen kan ikkje berre ha utgangspunkt i at dei skal synast du er flink eller liknande.

Programleiar: Kva er det viktigaste de har lært om kreativt samarbeid i karrierane dykkar?

LE: Å ikkje gi seg og å ta talentet sitt på alvor – ikkje gå heim klokka tre. Og det å kjenne etter kva som skjer med deg når noko blir vanskeleg.

AB: Eg vil støtte det og leggje til at det handlar om samarbeid òg. Ein klarer som regel ikkje å gjere alt. I alle fall ikkje når det gjeld filmproduksjon. Det å vere kreativ handlar òg om å gjere andre gode, å støtte forslag og å kome med innspel. Det å kunne jobbe saman er noko av det viktigaste, vil eg seie. Fleire hjernar tenkjer betre enn éin.

LE: Det å jobbe saman med masse ulike folk er òg ein eigenskap. Det ligg øvst på lista over eigenskapar som framtidige arbeidsgivarar er på jakt etter.

Programleiar: Liv Evjan og Alexander Balchen, tusen takk for at de har vore her i dag. Det var hyggjeleg!