Rasisme i norske medium

Deltakarar:Sarah Natasha Melbye – programleiarAyan Ahmed – AARoger Aarli-Grøndalen – RAG

Rasisme i norske medium

Programleiar: Hei, eg heiter Sarah Natasha Melbye, og i dag skal det handle om rasisme i norske medium. Vi ser altfor mange døme på at menneske med minoritetsbakgrunn føler seg hetsa på ulike måtar i samfunnet. Mange opplever å bli møtte med rasistisk hets når dei stikk seg fram i media eller på sosiale medium.

Dei fleste veit kanskje kva rasisme er, men eit anna omgrep som blir brukt mykje i dag, er "systemrasisme". Kva det betyr og i kva grad vi finn systemrasisme i norske medium, skal vi finne ut no.

Med meg i dag har eg Ayan Ahmed, student og samfunnsdebattant, og Roger Aarli-Grøndalen, redaktør i journalisten.no. Journalisten dekkjer mellom anna dei viktigaste nyheitene frå mediebransjen.

Kva er systemrasisme?

AA: Det er lover eller praksisar som favoriserer ei dominant gruppe, og desse lovene og praksisane har blitt ein del av samfunnet vårt. Eit døme på dette er at sannsynet for å bli innkalla til jobbintervju blir redusert om lag 25 prosent dersom søkjaren har eit utanlandsk namn, slik som Ali Muhammed. Det er vanskelegare å få leige leilegheit viss du er svart, og det er mange unge svarte gutar som har stått fram og sagt at politiet trakasserer dei. Det kom nyleg ei undersøking om Oslo som viser at misbruk av cannabis har auka meir på vestkanten enn på austkanten. På Ullern og Frogner er det faktisk dobbelt så mange ungdommar som har brukt hasj, som på Stovner og Alna. Men det er austkantungdommen som blir teken mest for narkotikabruk. Årsaka til det er at politiet oftare er på austkanten enn dei er på vestkanten.

RAG: Eg veit ikkje om eg er den beste til å definere det. Eg har på kjensla at alle ikkje heilt har den same definisjonen. Men eg vil seie at det er snakk om usynlege strukturar i samfunnet som stengjer ute og/eller diskriminerer menneske på grunn av etnisk bakgrunn.

Programleiar: Viss vi bruker den definisjonen, finn vi dette i redaksjonelle og sosiale medium i Noreg?

RAG: Det blir jo synsing frå mi side. Så vidt eg veit, er det ikkje gjort noka kartlegging av det i dei tradisjonelle media eller dei redaksjonelle media. Men tel ein "byline" – kven som har signert ein artikkel i ei avis eller nettavis – er det framleis langt mellom namn som ikkje er tradisjonelt norske. Og på TV-skjermen er det òg framleis flest med blå-kvit vinterhud no i desember. Men delen har auka betrakteleg sidan tusenårsskiftet. Sosiale medium blir noko anna – din "nyheitsfeed" er ikkje lik min "nyheitsfeed". Eg tykkjer det er vanskeleg å meine noko om det finst usynlege barrierar her, og det er uklart kva ein eigentleg legg i det. Alle kan leggje ut noko på sosiale medium, men ikkje alle blir høyrde i same grad.

Programleiar: På kva måtar har du opplevd rasisme sjølv, Ayan?

AA: Opplevinga mi er veldig lik mange andre si. Då eg gjekk på skulen, blei eg kalla n-ordet, og ingen av lærarane sa nokon gong ifrå til meg, eller til dei andre rundt meg, at det var gale. Eg har ei veninne som delte si eiga historie med meg, som fortalde at ho blei kalla n-ordet så ofte at det på ein måte blei ein del av namnet hennar. Ho blei òg kalla n-ordet av andre elevar ansikt til ansikt, og det var ingen lærarar som sa at ho ikkje fortente å bli kalla det, at det var gale.

Programleiar: Journalisten.no lagar saker på medienorge (offentleg informasjonssentral for fakta om norske medium). Hender det at de skriv om rasisme i mediebransjen?

RAG: Vi har ikkje skrive mykje om rasisme i mediebransjen, men vi har skrive om rasisme, eller dekninga av rasisme. Som mange andre medium har vi skrive mykje meir om det det siste året. Det blei lagt fram ein Fritt Ord-rapport tidlegare i haust, som viste at dekninga i media av rasisme har auka betrakteleg etter drapet på George Floyd og dei etterfølgjande demonstrasjonane. Og vi speglar jo mediebransjen ved at vi skriv om dei, så då blir det meir hos oss òg. Men det den rapporten viser, som er veldig interessant, er at det er mest dekning av hendingar og lite gravande journalistikk som går i djupna, det er veldig mange enkelthistorier, og det er òg få systematiske tilnærmingar til problemet. Der har vi ein lang veg å gå – det har vi i Journalisten òg.

Programleiar: Kor mykje makt tenkjer du at redaksjonelle medium har innan kjeldebruk og korleis minoritetar blir framstilte?

RAG: Media bestemmer ikkje nødvendigvis kva folk skal meine, det veit vi ein del om. Men media har stor påverknadskraft når det gjeld å få fram kva folk flest skal meine noko om. Dei kjeldene og dei temaa som media vel, blir dei som er synlege i debatten. Sånn sett har dei ganske stor påverknad på kven som blir høyrd i samfunnet, både direkte og indirekte gjennom korleis både minoritetar og andre blir framstilte.

Programleiar: Det er nokon som meiner at alle typar ytringar bør kunne diskuterast i offentlegheit, at ytringsfridommen rett og slett er det beste middelet vi har i møte med rasistiske ytringar. Kva tenkjer de om det?

RAG: Livet hadde vore mykje enklare viss vi var absolutt sikre på at det var svaret. Sjølv trur eg at ytringsfridom er grunnleggjande for å møte alle ytringar ein ikkje liker. Men vi ser samtidig i samfunn som er meir polariserte enn vårt eige, at folk i stor grad berre snakkar forbi kvarandre og ikkje til kvarandre. Eg veit ikkje heilt kva som er alternativet, for meiningar og haldningar blir ikkje borte om ein forbyr dei. Kanskje blir dei heller meir ekstreme.

AA: Resett (internettmagasin og formidlar av nyheiter og meiningsinnhald) har gong på gong kome med argument og overskrifter som "Muslimar tek over Europa" eller "Muslimske menn er valdtektsmenn". Dei seier òg at det er eit høgare tal muslimske menn som valdtek enn etnisk norske menn, mens studiar viser at det ikkje stemmer. Når media inviterer inn desse menneska i håp om å kjempe mot dei med saklege argument, går det ikkje. Det er fordi Resett og desse menneska ikkje diskuterer ut frå fakta. Dei diskuterer ikkje frå logikk, men heller frå fryktbaserte argument. Og når ein blir eksponert for hatytringar over lang tid, blir ein mindre kjenslevar, ein blir mindre sjokkert. Som eit samfunn står vi då i fare for å bli mindre sensitive for den valden vi stadig møter.

Programleiar: Ganske ofte no ser ein relativt rasistiske ytringar i kommentarfeltet under ulike saker – og det gjer folk under eige namn. Kva trur du er grunnen til at dei torer det?

RAG: Det lurer eg òg veldig på. Eg trur noko av det kjem av manglande teknisk kompetanse – dei skjøner ikkje heilt kva dei held på med.

Programleiar: Så du tenkjer dei ikkje veit at namna deira synest?

RAG: Ja, for nokon trur eg det er slik. Men samtidig trur eg òg det viser at dette er haldningar som har vore i samfunnet heile tida, som kanskje nokre av oss har trudd eller håpt ikkje skulle vere der. No har alle fått ein kanal, så då kan det kome fram. Ei anna moglegheit er at ein blir riven med – ein ser at nokon skriv noko, blir irritert, toppar det, og så dreg det heile vidare slik at det kanskje blir meir ekstremt enn det ein hadde tenkt i utgangspunktet. Men no ser eg alle dei som signerer med eigne namn, og ut frå profilane kan du sjå at det er folk med høgare utdanning – òg høgare stillingar i samfunnet – som kan skrive dei merkelegaste ting i sosiale medium. Det er eit stort mysterium for meg.

Programleiar: Kva tenkjer du då om den påverknaden sosiale medium har hatt på rasisme i Noreg? Har det blitt verre, eller har det blitt betre?

RAG: Det er vanskeleg å seie. Det får jo fram motstemmene òg – alle har no ein kanal. Men eg trur sosiale medium i alle fall har tydeleggjort og synleggjort ein del som kanskje berre gjekk føre seg ved kaffibordet og over gjerdet til naboen tidlegare.

AA: Eg trur rasisme på ein måte har blitt stovereint no. Mykje som ikkje heilt var greitt å seie tidlegare, har blitt mykje meir greitt å seie no. Eg trur det har litt med å gjere at nynazistiske organisasjonar veks. Ein ser òg at dei har begynt å organisere seg i "chattegrupper". Han unge guten som prøvde å skyte seg inn i ein moské, var jo ein del av ein hatbevegelse på nettet. Det er skummelt å sjå, men ein ser òg at sosiale medium har bidrege til å auke kunnskap blant dei som kanskje ikkje ville funne den typen informasjon på nokon annan måte. Ein ser òg korleis videoar lett spreier seg. Til dømes spreidde videoen med George Floyd seg på 2–3 døgn.

Programleiar: Kor viktig trur du representasjon i media er for å jobbe mot rasisme?

AA: Eg trur det er veldig viktig at media slepper inn fleire menneske med ulik bakgrunn. Eg las no nyleg at NRK blei skulda for å sleppe til for få forskarar i debattar om rasisme, til fordel for fleire debattantar som snakkar om personlege opplevingar. Det er viktig å få fram dei personlege opplevingane, men nokre gonger blir vi låste i enkeltopplevingar.

RAG: Eg trur det er veldig viktig at media speglar det samfunnet dei skal dekkje. Det gjeld ikkje berre rasisme, det gjeld alle område. Viss det er kvite menn som nærmar seg 50, som sit i alle posisjonar, får vi vite veldig mykje om det kvite menn som nærmar seg 50, er opptekne av. Då gjer ikkje media jobben sin – dei plukkar ikkje opp dei problema folk er opptekne av, og det som kanskje er problema i samfunnet. Sånn sett er det viktig at både kjønn og minoritetar av alle typar er representerte i media.

Programleiar: Då er det interessant å sjå på kva som får spalteplass. Viss noko som mange kan oppleve som rasistisk, får spalteplass, må nokon sette grensene. Nokon må bestemme kva som skal kome på trykk. Korleis skal ein styre dette?

RAG: Dei tradisjonelle media er styrte av redaktørar. Redaktørane har historisk sett teke dette ansvaret, og eg meiner at dei tek det ansvaret i dag. Utfordringa er i mykje større grad i dei sosiale media. Mange av desse selskapa ser ikkje på seg sjølv som medieselskap, dei ser på seg sjølv som teknologiselskap, og dei legg berre til rette for at andre kan publisere innhald på plattformene deira. Dei har nokre reglar for kva ein kan publisere hos dei, men kor strenge dei reglane skal vere, er ein spagat heile tida. Viss dei strammar for mykje inn, blir dei skulda for sensur. Viss dei ikkje strammar inn, vil det kanskje kome reglar frå styresmaktene som krev at dei tek tak, som igjen kan gå utover inntektene deira. Men eg ser ei utvikling no der eg føler at mange av desse selskapa, til dømes Facebook, nærmar seg eit medieselskap og i mykje større grad bør ta det redaktøransvaret og rydde opp på plattformene sine. Det gjeld òg nokre av dei andre sosiale media.

AA: Når det er menneske som kjem med argument som at muslimar ikkje bruker antibac fordi det er alkohol i det, spør eg: Er dette den typen meiningar og debattantar vi ønskjer å ha med i det offentlege ordskiftet vårt? Slike menneske snakkar ikkje ut frå argument og fakta, men heller frå irrasjonelle påstandar som ikkje stemmer i det heile. Når folk kjem med ytringar om at muslimar er i ferd med å ta over Europa, og det blir bevist gong på gong at det ikkje stemmer, lurer eg på om det er desse menneska vi ønskjer å invitere til ordskiftet. Vi må vere kritiske til kven vi inviterer inn!