Veanhtoe, argumente jïh premisse
Dïhte guhte argumenterede aktem veanhtoem åtna, amma mïelem akten aamhtesen bïjre. Mijjen vuesiehtimmie-teekstesne tjaelijen veanhtoe tjïelkelaakan vååjnesasse båata bijjie-baakosne: «Nihtieh kreeke-pryövenassh!»
Daesnie linke teekstese: Nihtieh kreeke-pryövenassh!
Tjaelije sæjhta lohkijidie jaehkiehtidh daate veanhtoe lea reaktoe. Dellie argumenth (buerkiestimmieh) daarpesje juktie sov veanhtoem voebnesjidh.
Mijjieh tjoerebe kreeke-pryövenassh nihtedh (veanhtoe):
- dan åvteste kreekh njåvtasuvvieh jïh ibie dejtie tjaebpieslaakan gïetedh (argumente)
- dan åvteste pryövenassh eah daarpesjh vihties dotkeme-illedahkh vedtedh (argumente)
Argumentasjovnesne iktesth naan premissh. Akte premisse lea akte rïektese jallh akte bagkesimmie man bïjre tjaelije veanhta gaajhkesh leah sïemes, jïh maam satne ij daarpesjh veelebe buerkiestidh. Teekstesne «Nihtieh kreeke-pryövenassh!» tjaelije bagkese.
- pryövenasse-kreekh leah kreekh mah eah maehtieh jïjtjemsem vaarjelidh (premisse)
- dah stööremes healsoe-dåeriesmoerh leah jieledevoete-skïemtjelassh (premisse)
Tjaelije aaj bagkese lohkije lea sïemes satnine jïh nuekies daajroeh åtna bagkesimmide vuarjasjidh. Ij naan statistihkeles rïektesigujmie jallh veelebe tjïelkestimmine båetieh.
Dïejvese «premisse» biejjieladtje soptsestimmesne nuhtjebe gosse mïelebe krïevenasse jallh våarome. Baakoe logihkeste båata jïh desnie faage-dïejvesinie åtnasåvva dan voestes bealan aktede logiske galhkuvistie.
Mijjieh aktem vuesiehtimmiem daesnie vuartasjibie: Gaajhkh paarre-taalh maehtebe gööktine juekedh (premisse)
Taale gaektsie akte paarretaale. (premisse)
Taale gaektsie maahta juakasovvedh gööktine. (konklusjovne)
Aarke-biejjien mïele jïh sjïere mïele naa hijvenlaakan gårreldahkesne, juktie premissh leah våarome konklusjovnese. Årroeh laejhtehks premisside! Vuesiehtimmesne bijjielisnie lea naa aelhkie gïehtjedidh mejtie premissh leah saetnies jallh ij. Men guktie vïenhth daan «logiske» galhkuven bïjre:
Daaroeh leah aeblehts. (premisse)
Åvla lea daaroe. (premisse)
Åvla aeblehts. (konklusjovne)
Daesnie ij gåaredh logihkem laejhtedh, men dïhte voestes premisse saetnies? Unnemes lea muevies, men halhta tjalhta daam premissem vihtiestidh. Jïh gosse premissh leah muevies jallh faelskies, dellie vaallah konklusjovne reaktoe sjædta. Læjhkan datne gujht dagkeres «vihtiestimmieh” naa daamtaj govleme. Mijjieh dejtie vaanesovmh gohtjebe aarkebiejjien gïelesne, jïh vååjnoe goh lea geerve dejtie nåhkelidh. Men dellie aaj vihkielåbpoe daejredh dah gååvnesieh.
Maehtebe vuejnedh aktem naa båajhtoeh konklusjovnem maam åejviealmetje Rasmus Berg åtna Ludvig Holbergen draamesne Erasmus Montanus. Dïhte raaktan tjidtjebem, Nille, akten gearkan dorje - naemhtie:
Gierkie ij maehtieh haeliehtidh. (premisse)
Nille ij maehtieh haeliehtidh. (premisse)
Nille akte gierkie. (konklusjovne)
Rasmus buektehte sov vaepiedodtje tjidtjebem nollelidh, men ij mijjem nollelh: dan åvteste jalhts gåabpegh premissh leah såemiesmearan saatnan, dellie voestes premisse ajve aktem onne bieliem saetniesvoeteste soptseste. Nov lea badth jienebh aath goh gierkieh mah eah maehtieh haeliehtidh, dej gaskem almetjh. Mijjen konklusjovne tjuara dannasinie buerebh sjïdtedh: Årroeh laejhtehks premisside!
Saemien | Daaroen |
|---|---|
bagkesimmie | påstand |
veanhtoe | standpunkt |
våarome | grunnlag |
laejhteks | kritisk |