Bendik og Årolilja

Hør versjonen laget av bandet Gåte av Bendik og Årolilja. Framført av artisten Celine på NRK: Bendik og Årolilja - Celine

Del I

Bendik drar til kongsgarden, og etter kort tid har han blitt forelska i Årolilja, kongsdatteren. Kongen får bygd gullbelagte trapper mellom kongsgården og jomfruburet til Årolilja. Han truer med at den som går inn til Årolilja, må dø. Bendik lar seg ikke skremme.

1.
Bendik ri åt Sølondo,
ville han skòa møy;
han var kje lagje til att'e koma,
difyr så laut han døy.
— Årolilja, kvi søve du så lengje

2.
Bendik ri åt Sølondo,
ville han skòda viv;
han var kje lagje til att'e koma,
difyr så let han liv.

3.
Han var kje i konungs-garde
meir hell ei liti stund,
han vitja uti møyesalen –
så brå er belelund.

4.
Han var kje i konungs-garde
meir hell månar tvo,
han vitja kongjens dotter
med så stor elskog.

5.
Kongjen byggjer gullbrautine
både til og ifrå:
"Den som dei i løyndo trør,
han skò kje livet få!"

6.
Kongjen byggjer gullbrautine
både breie og håge
"Den som dei i løyndo trør,
han skò livet låte!"

7.
Til svora raustan Bendik,
han var kje guten fælen:
"Eg skò trøa gullbrautine
fyre kongjens augo bæ'e!"

Del II

Bendik er på jakt om dagen og besøker Årolilja i hemmelighet om natta. Han kan ikke tåle tanken på å miste henne, han kan bare være glad når han er sammen med henne.

8.
Om dagjen ri Bendik i skogjen ut
og veider den ville hjort,
om notti vitjar han jomfruva
med åst og elskogs-ord.

9.
Om dagjen ri Bendik i skogjen ut
og veider den ville rå,
om notti vitjar han jomfruva
det gjell'e hass livet på.

10.
"Eg tikje så vent om ditt gule hår
som epli dei dryp på kviste –
sæl er den som deg må få,
gud bære den som skò misse!"

11.
"Eg tikje så, når eg sit hos deg
som eg sat uti solskin bjarte;
når eg og du me skyljast åt,
då rivnar bå' hug og hjarta.

12.
Eg tikje så, når eg sit hos deg
som eg sat uti solskin bjarte;
når eg og du me finnast att,
då gledast bå' hug og hjarta."

Del III

Kongen har hatt en vond drøm om Bendik og Årolilja, og han er uroa. En tjener kommer til ham og røper at Bendik har trosset budet til kongen og vært hos Årolilja. Da blir kongen så sint at han sverger på at Bendik skal dø, samme hvor høy prisen blir.

13.
Opp stend kongjen av Sølondo,
kler han seg på så brått:
"Gud skò fyr mino draumo råde
eg drøymde so vondt i nott.

14.
Eg heve drøymt so vondt i nott
– Gud fyr mine draumo råde! –
om raustan Bendik og Årolilja
eg drøymde vondt om dei båe."

15.
Inn kjem kongjens smådreng,
seier han tidend ifrå:
"Bendik trør gullbrautine
foruta kongjens råd."

16.
Det var kongjen av Sølondo,
slær sin neve i bord:
"Bendik skò inkje livet njote,
om eg vann all verdsens jord.
slær slår

17.
Olavskyrkja i Trondeim
ho er tekt'e med bly:
Bendik skò inkje livet njote,
om ho var tri gongjir ny!

18.
Olavskyrkja i Trondeim
ho glimar av gull:
Bendik skò inkje livet njote,
om ho var tri gongjir full!"

Del IV

Årolilja vil besøke Bendik tidlig på morgenen, men møter på faren sin. Hun ber om at han om å akseptere giftemålet, men han ber henne gå sin vei, slik at han ikke skal bli fristet til å bruke sverdet sitt.

19.
Ut kjem ho Årolilja,
gjeng'e sin faren imot:
"Kvi er du ute i otta,
fyrr opp ris bjartan sol?"

20.
"Di er eg ute i otta:
eg vil min mågjen vitja.
Det tikje meg veslaste vera,
eg må kje bryllaupet drikke.

21.
Det var ho Årolilja,
falt fyre sin fa'er på kne:
"Høyre du det, min sæle fa'er,
"Bendik så gjeve du me'!"
fyre framfor
sæl kjær, velsigna

22.
"Gakk bort ifrå meg, Årolilja,
eg vil deg inkje høyre!
Det samer så ille mitt gode sverd
å rjodast i kvende-drøyre."

Del V

Bendik blir tatt til fange, men ingen tau er sterke nok til å binde ham. Da kommer den falske tjeneren igjen. Han sier at de skal binde Bendik med håret til Årolilja. Bendik elsker håret hennes, han kan ikke slite det i stykker, og derfor er han fanga.

23.
Dei toke raustan Bendik,
slo han imot golv;
femten var dei bastetaugjir
ikring hass kvite hold.

24.
Dei toke raustan Bendik
batt han med taug og reip:
om dei var alli så sterke,
Bendik dei sund'e sleit.

25.
Dei toke raustan Bendik
batt han med reip og taug:
om dei var alli så sterke,
Bendik dei sund'e braut.

26.
Fram så kjem'e smådrengjen,
alt med si falske råd:
"Dé tek Åroliljas gule hår,
så kan dé fangjen få!

27.
Dé tek Åroliljas gule hår
og bind ikring hendan' kvite!
Så stend'e hugjen isama runnen:
han nennest kje håret slite!"

28.
Dei tok Åroliljas gule hår
og batt ikring Bendiks hònd:
"Fyrr eg skò dette sund'e slite,
fyrr skò eg døy i bònd!"

Del VI

Dronninga kommer og ber om at Bendik må få leve. Hun minner kongen om at han har lovet henne at han aldri kommer til å nekte når hun ber ham om noe. Kongen tok henne nemlig fra både far og forlovede i sin tid. Men kongen sier at han ikke lar seg overtale.

29.
Inn kom Mari dròningji,
ho sto i silkje grøn:
"Eg bed deg, kjære herren min,
at du vil veite meg bøn!

30.
Du flutte meg inkje frå skorvir
og inkje frå fjørustein,
du tok meg frå min fa'er garde
og så ven ein festarsvein.

31.
Minnest du hot du lova
då du flutte meg frå monno:
du sille inkje nekte meg
den fysste bøn hell onno?

32.
Minnest du hot du lova
då du flutte meg av stad:
kvòr den bøn som eg bad deg,
sille alltid vera ja?"

33.
"Eg skò inkje nekte deg
den fysste bøn hell den are –
men Bendik skò inkje livet få,
om det galt om kon alle!

34.
Kvòr den bøn som du bed meg
skò allti vera ja –
foruta Bendik sill' livet njote:
det gjeng eg alli ifrå!"

Del VII

Nå ber både mennesker og natur for Bendik, til og med englene, men kongen er ubøyelig.

35.
Dei bad fyr raustan Bendik
alt det som beda kunna –
mannen utor manneheimen
og fiskjen på havsens grunnar.

36.
Dei bad fyr raustan Bendik
alt det som beda må –
engjelen av himmerikje
og hindi, i haga låg.

37.
Dei bad fyr raustan Bendik
alt det som ha'e mål –
fuglen på villan kvisten
og bånet, i vogga låg.

38.
Dei bad fyr raustan Bendik
alt det som ha'e liv –
tre-i utor grøne skogjen
og bloman' i fagerli.

39.
Det var kongjen av Sølondo,
slær sin neve i bord:
"Bendik skò inkje livet njote
fyr alle bønir på jord!"

Del VIII

Bendik ber en slektning om å hogge av hodet hans. Han er ættestolt, for han vil ikke at noen av lavere rang skal ta livet av ham. Årolilja gråter og tenner lys i kirka. Bendik ber henne slutte å gråte, for han synes hjertet hans brenner når han hører gråten hennes. Årolilja kjemmer håret til Bendik, slik at det ikke skal bli tilsølt av blod. Så blir Bendik henrettet.

40.
Det var raustan Bendik,
han skaut gull av hende:
"Hogg du, Hauk, mitt hovud av –
du er min nærskylde frende!"

41.
Så gret ho Årolilja,
– det totte alle under –
beltet sprang av mjåryggjen,
og sylja den flaug sund'e.

42.
Så gret ho Årolilja,
bar ljos på altarbord;
beltet sprang av mjåryggjen
og hjarta'e flaut i blod.

43.
"Årolilja, Årolilja,
gråt inkje fyr meg leng'!
Eg tikje hjarta'e i meg brenn'e
når eg ser dine tårir renn."

44.
Årolilja kjember hass gule hår
og set'e på silkjeluve.
Hauk han hoggje hovudet av,
og drengjen falt på gruve.

45.
Utfyre kyrkjedynni
der laut han Bendik døy;
i kyrkja fyre altaren,
der sprakk hass vene møy.

46.
Utfyre kyrkjedynni
der let han Bendik liv;
i kyrkja fyre altaren,
der sprakk hass vene viv.

Del IX

Kongen sender tjenerne sine til Årolilja fordi han vil at hun skal komme til ham. Tjenerne kommer tilbake og forteller at Årolilja er død. Da blir dronninga helt fra seg. Hun reiser seg og sier til kongen at han fortjener å leve ensom i ødemarka, og at han nå har verken datter eller svigersønn. Kongen angrer og sier at han ikke har skjønt hvor sterk kjærligheten mellom Bendik og Årolilja var. Dronninga svarer at denne innsikten kommer for sent.

47.
Det var kongjen av Sølondo,
tala til drengjine små:
"Dé gange i loftet til Årolilja
og sei'a inn fyr meg gå!"

48.
Att'e kjeme smådrengjin',
seier dei tidend ifrå:
"Død er unge Årolilja,
ligg unde kvislar blå."

49.
Opp reis Mari dròningji,
studde ho seg med bord:
"Du var verd liva eismall'e
utpå ein øydeskog!

50.
Høyr du det, du kongjen,
så stolt'e som du står:
inkje hev du dotter,
alli fær du måg!"

51.
"Ha' eg visst dette igjår,
at hugjen ha' vori så sterk,
inkje ha' Bendik silt livet låti
fyr alt det i verdi er!

52.
Ha' eg visst dette igjår,
at åstin' ha' vori så heit,
inkje ha' Bendik silt livet låti
fyr alt i verdi eg veit!

53.
Olavskyrkja i Trondeim
ho er tekt'e med bly:
inkje ha' Bendik silt livet låti,
om ho var tri gongjir ny!

54.
Olavskyrkja i Trondheimi
ho glimar av gull:
inkje ha' Bendik silt livet låti,
om ho var tri gongjir full!"

55.
Svara Mari dròningji,
rann tårir på sylvspente sko:
"Gud forlåte deg, herren min!
ette-sia er du god!"

Del X

Bendik og Årolilja blir gravlagt på hver sin side av kirka. Snart vokser det vakre liljer oppå gravene deres, de blir så høye at de vokser over kirketaket, og der fletter de seg i hverandre. Liljene er en påminnelse for kongen om hva han har gjort, men også et symbol på kjærligheten mellom de to unge.

56.
Bendik la dei norda kyrkja,
og Årolilja sunna,
det voks opp av deires grefti
tvo fagre liljerunnar.

57.
Det voks opp av deires grefti
tvo fagre liljegreinir;
dei krøktes i hop ivi kyrkjedynni –
der stend dei kongjen åt meine.

58.
Det voks opp av deires grefti
dei fagre tvo liljeblomar:
dei krøktes i hop ivi kyrkjesvoli –
der stend dei kongjen til domar.
— Årolilja, kvi søv'e du så lengje.