Preteritum

Vi bruker preteritum når ei handling er heilt avslutta:

• Gestern regnete es. I går regna det.

Preteritum er den vanlege tidsforma i noveller, eventyr og andre litterære tekstar:

• Es war einmal ein Müller, der hatte drei schöne Töchter.

• Det var ein gong ein møllar som hadde tre vakre døtrer.

Preteritum er òg vanleg i alle slags saktekstar der vi gjer greie for noko som har hendt, for eksempel referat og avistekstar:

• Ein Haus in Buchheim war gestern Ziel von Einbrechern. Unbekannte Täter schlugen ein Kellerfenster ein. Sie durchsuchten das ganze Haus und erbeuteten Schmuck, elektronische Geräte und Bargeld.

• Eit hus i Buchheim var i går målet for innbrottstjuvar. Ukjente gjerningsmenn knuste eit kjellarvindauge. Dei gjennomsøkte heile huset og fekk med seg smykke, elektronisk utstyr og kontantar.

I munnleg tysk bruker vi til vanleg presens perfektum i staden for preteritum:

• Wir haben gestern Pizza gegessen. Vi åt pizza i går.

Ved nokre få verb føretrekker ein likevel preteritumsforma, for eksempel ved sein, haben og dei modale hjelpeverba:

• Wo warst du gestern Abend? Kvar var du i går kveld?

• Ich hatte gestern noch Hausaufgaben. Eg hadde lekser i går.

• Wir mussten leider schon früh gehen. Vi måtte dessverre gå tidleg.

Regelrette verb dannar preteritum etter følgande mønster: verbstamme + t + personending. Legg merke til at første og tredje person eintal har same form.

Preteritumsformene i 2. person eintal og fleirtal blir sjeldan brukte. Grunnen er enkel: "Du" og "ihr" bruker vi fortrinnsvis i samtalar med venner og kjente, og i munnleg kommunikasjon føretrekker tyskarane presens perfektum.

Dersom verbstammen endar på -d eller -t, som i baden og arbeiten, legg vi til ein e mellom stamme og ending. Kvifor?

Jobb gjerne i par og høyr kvarandre. Éin lesar eksempelsetninga høgt, den andre seier setninga i preteritum. Byt roller.

Regelrette verb har same stammevokal i preteritum som i presens. (ich kaufe – ich kaufte). Uregelrette verb derimot skiftar stammevokal (ich fahre – ich fuhr).

Uregelrette verb får heller ikkje lagt til -t til verbstammen slik som svake verb (ich kaufte, men ich fuhr).

Dessutan har ikkje første og tredje person eintal av uregelrette verb noka ending i preteritum (ich/er kaufte, men ich/er fuhr).

Preteritumsformene av haben (å ha), sein (å vere) og werden (å bli) blir brukte mykje, både i munnleg og skriftleg tysk. Desse verba har eit litt spesielt bøyingsmønster i preteritum. Haben er eit regelrett verb, medan sein og werden er uregelrette verb.

• Warst du krank? Var du sjuk?

• Nein, ich hatte einen Autounfall. Nei, eg var i ei bilulykke.

• Ich wurde aber nur leicht verletzt. Men eg blei berre lettare skada.

• Da hattest du aber Glück! Då hadde du jammen flaks!

Kva verbform er rett?

Modale hjelpeverb får dei same endingane i preteritum som regelrette verb. Men dei fleste modale hjelpeverba endrar stammevokal frå presens til preteritum.

• Ich konnte es nicht verstehen. Eg kunne ikkje forstå det.

• Wir wollten ins Konzert gehen, aber wir konnten leider nicht. Vi ville gå på konserten, men vi kunne dessverre ikkje.

• Diesen Film solltest du dir unbedingt ansehen! Denne filmen burde du absolutt sjå!

Gjer øvingane. Omsett òg alle eksempelsetningane munnleg til norsk.

Laust samansette verb består av eit verb og eit prefiks (ei forstaving). Dei oppfører seg på same måten i preteritum som i presens: I forteljande setningar og spørsmål blir verbet skrive som to ord, og forstavinga (prefikset) står heilt sist i setninga. I leddsetningar blir laust samansette verb skrivne som eitt ord, og verbet står heilt til slutt.

• Er stand um sechs Uhr auf. Han stod opp klokka seks. (forteljande setning)

• Machten sie den Koffer auf? Opna dei kofferten? (spørjesetning)

• Als Anna zurückkam, war die Party zu Ende. Då Anna kom tilbake, var festen over. (leddsetning)

Øving gjer meister! Sjekk kva du no hugsar om preteritum. Hugs òg å omsette alle eksempelsetningane munnleg.