Krefter

Opne bilete i eit nytt vindauge

CC BY-NC-SA

Bilete: Heiko Junge

Du har sikkert prøvd å ta fart og skli bortover isen. Når du har komme opp i fart, vil rørsla halde fram – både farten og retninga – dersom det ikkje er nokon friksjon. Det er dette Isaac Newton formulerte i si første lov:

Men det er ei kraft som verkar: friksjonen mellom skosolane dine og isen. Denne krafta verkar mot rørsla, og ho vil til slutt stoppe deg.

Når eit tog eller ein bil bremsar, vil godset prøve å halde rørsla si framover ved lag dersom det ikkje er noko som held att. Det skal ei kraft til for å halde det att, og i fysikken gir vi gjerne denne krafta nemninga F (av engelsk force). Denne krafta er avhengig av massen, m, på godset og akselerasjonen, a, som oppstår. Akselerasjonen er fartsendring per tidseining. Når køyretøyet får større fart, er akselerasjonen positiv, og når køyretøyet bremsar, er akselerasjonen negativ – også kalla retardasjon. Denne samanhengen kan vi uttrykke slik:

$F=m·a$

Dette er Newtons andre lov. Formelen fortel oss at det skal større krefter til for å hindre tungt gods å gli enn gods som er lettare. Det stemmer altså ikkje at tungt gods står betre enn lett gods.

Tyngdepunktet til godset kan vi seie er det punktet der vi kan tenke oss at all massen er samla.

Opne bilete i eit nytt vindauge

CC BY-NC-SA

Bilete: NKI Forlaget

Ein firkanta kasse som er fylt med sand og har sider som er like lange, har tyngdepunktet plassert midt i kassen.

Eit kolli kan ha tyngdepunktet lågt, høgt eller ut mot eine sida. Er tyngdepunktet plassert lågt, er stabiliteten betre enn når tyngdepunktet er plassert høgt. Når tyngdepunktet er forskyvd, vil kolliet ofte vere merkt med tyngdepunktsymbolet der tyngdepunktet er.

Det er viktig at sikringskrafta blir plassert over tyngdepunktet for at kolliet skal stå stabilt.

Opne bilete i eit nytt vindauge

CC BY-NC-SA

Bilete: NKI Forlaget