Matborne sjukdommar

Opne bilete i eit nytt vindauge

CC BY-NC

Bilete: Magnar Kirknes

Ved matforgifting blir vi sjuke av giftstoff som allereie er i maten, eller som har blitt tilførte under eller etter produksjon. Mikroorganismar i Clostridium- og Stapylococcus-gruppa er eksempel på bakteriar som dannar giftstoff i kroppen. Symptoma kjem 1–6 timar etter at du har ete mat, som oftast går det under to timar. Ei matforgifting er kjenneteikna av oppkast og/eller diaré, av og til feber. Blir væsketapet stort, er det spesielt viktig å drikke mykje. I dei fleste tilfella går symptoma over av seg sjølv.

Ved matinfeksjon blir du sjuk ved at du har ete mat med mange sjukdomsframkallande bakteriar, som produserer giftstoff etter at dei har komme inn i kroppen. Som oftast skjer formeiringa i magen og i tarmen. Her kjem symptoma seinare, og diaré er det vanlegaste symptomet.

Utbrot av matforgifting eller matinfeksjon skal alltid meldast til Meldingssystem for smittsomme sykdommer (MSIS) ved Nasjonalt folkehelseinstitutt.

På MSIS og Folkehelseinstituttet sine nettstader, kan du finne oversikt over sjukdomsutbrot som kjem av mat og drikke, og kor mange utbrot vi har hatt i Noreg dei siste åra.

Nokre bakteriar som kan gi matforgifting, er

• Staphylococcus aureus
• Clostridium botulinum

Staphylococcus aureus

Staphylococcus aureus blir til dagleg omtalt som gule stafylokokkar. Bakterien finst mellom anna i nase, svelg, betente sår, kviser, og ved øyrebetennelse og augebetennelse hos både friske og sjuke menneske.

Ved koking døyr bakterien, men giftstoffet som bakterien produserer, blir ikkje øydelagt. Giftstoff kan finnast i maten sjølv om maten verken luktar, smakar eller ser annleis ut enn vanleg. Stafylokokkane kan òg formeire seg i saltlake.

Clostridium botulinum

Clostridium botulinum er ein sporedannande bakterie som dannar ein av dei sterkaste giftene vi kjenner. Bakterien finst i jord, i forureina vatn og i botnslam i sjø og vatn. Den mest kjende smittekjelda i Noreg er rakfisk, men det er òg funne botulismesporar i honning. Bakterien kan drepast gjennom koking i cirka 20 minutt.

Nokre bakteriar som kan gi matinfeksjon, er

• Campylobacter
• Salmonella
• Escherichia coli (E. coli)

Campylobacter

Campylobacter er den bakterien som oftast fører til matinfeksjon i Noreg. Det er mange fleire utbrot av Campylobacter enn av Salmonella. Den største smittekjelda er ville fuglar, som kan spreie smitte gjennom drikkevatn. Både fjørfe, storfe, sau, gris, hund og katt kan vere berarar av smittestoffet utan at dei sjølv er sjuke. Campylobacter kan berre formeire seg ved temperaturar mellom 32 og 45 °C. Bakterien blir øydelagd ved koking og pasteurisering. I matvarer som er heilt tørre og blir oppbevarte ved romtemperatur, overlever han som oftast ikkje i meir enn 24 timar.

Opne bilete i eit nytt vindauge

CC BY-NC-SA

Bilete: Annemor Larsen

Salmonella

Salmonella er den bakterien flest blir smitta av i utlandet, men også her i Noreg kan vi bli smitta. Han er rangert som nummer to i meldingssystemet etter Campylobacter. Det er spesielt egg, fjørfe og svinekjøtt som er smittekjeldene. Bakterien kan finnast i tarmen hos både menneske og dyr. Han døyr når vi varmebehandlar maten ved 60 °C i 15–20 minutt eller ved 55 °C i 60 minutt.

E. coli

E. coli, Escherichia coli, er ei gruppe kolibakteriar, der nokre er spesielt sjukdomsframkallande (E. coli O157 og O103). Bakteriane finst naturleg i tarmen både hos menneske og dyr, men dei er ikkje ein naturleg del av det vi et og drikk. Den viktigaste smittekjelda er truleg storfe. Ved utbrot av E. coli i matvarer er dette eit teikn på dårleg hygiene. Bakterien overlever ikkje koking eller pasteurisering.

Felles tiltak mot desse tre matinfeksjonsbakteriane:

• god handhygiene, spesielt etter toalettbesøk
• god slaktehygiene, å unngå at tarminnhaldet kjem i kontakt med kjøttet

• god utstyrshandtering, å bruke ulike reiskap til rå og varmebehandla mat