Tal
Talsystemet fungerer etter dette prinsippet: Talet 10 pluss tala 1–9 utgjer tala mellom 10 og 20. Eksempel:
11 = 10 + 1 (十 shí + 一 yī) = 十一 shíyī
Ein lagar intervalla 20, 30, 40 osv. ved at tala 2–9 blir sette framfor 10. Eksempel:
20 = 2 x 10 (二 èr + 十 shí) = 二十 èrshí
Det same prinsippet gjeld òg for 100 og 1000, men 两 liǎng blir brukt i staden for 二 èr:
两百 liǎngbǎi = 200 (også mogleg å seie 二百 èrbǎi, men sjeldnare)
两千 lǐangqiān = 2000
Tala på kinesisk med teikn og pinyin
Kinesisk skriftteikn | Pinyin | Arabisk tal |
|---|---|---|
零 | líng | 0 |
一 | yī | 1 |
二 | èr | 2 |
三 | sān | 3 |
四 | sì | 4 |
五 | wǔ | 5 |
六 | liù | 6 |
七 | qī | 7 |
八 | bā | 8 |
九 | jiǔ | 9 |
十 | shí | 10 |
百 | bǎi | 100 |
千 | qiān | 1000 |
Klokkeslett
分 fēn – minutt (heiter 分钟 fēnzhōng når vi snakkar om tal minutt, ikkje klokkeslett)
刻 kè – kvarter
半 bàn – halv (time)
点 diǎn – klokke(slett) (点钟 diǎnzhōng)
差 chà – minus
Skal vi uttrykkje eit klokkeslett på kinesisk, seier vi talet 1–12, etterfølgt av 点 diǎn(钟 zhōng). Vanlegvis seier vi berre for eksempel 两点 liǎng diǎn – «kl. 14.00». Men 两点钟 liǎng diǎnzhōng tyder det same. (Merk at 点钟 diǎnzhōng berre kan brukast for heile klokkeslett. Har vi minutt, kvarter eller halvtimar i tillegg, bruker vi berre 点 diǎn).
Skal vi uttrykkje kvart på eller over, seier vi dette:
两点一刻 liǎng diǎn yí kè 14.15
两点差一刻 liǎng diǎn chà yí kè 13.45
Vi ser at bruker vi 差 chà, då blir talet på minutt / kvarteret trekt frå klokkeslettet det kjem etter (blir som regel brukt når klokka er mindre enn eit kvarter på eit gitt klokkeslett). Er det snakk om tid over eit (heilt) klokkeslett, seier vi berre minutt-talet etter dette heile klokkeslettet, eventuelt med talet 零 líng – «null» – for «tomme einingar». Eksempel:
三点差七分 sān diǎn chà qī fēn 14.53
三点十八分 sān diǎn shíbā fen 15.18
三点零五分 sān diǎn líng wǔ fēn 15.05
Er det snakk om eit «halvt» klokkeslett, for eksempel kl. 14.30, kjem ordet for «halv», 半 bàn, etter det heile klokkeslettet, for eksempel 两点半 liǎng diǎn bàn – kl. 14.30. Merk at framfor 刻 kè må vi bruke talet 一 yī, medan vi aldri gjer dette med 半 bàn. 三刻 sān kè – «tre kvarter» (altså kvart på) – og 四十五分 sìshíwǔ fēn blir brukt om kvarandre.
Hugs at på norsk seier vi «halv åtte» for kl. 19.30 og 07.30, medan på kinesisk plussar vi halvtimen på den føregåande timen: 七点半 qī diǎn bàn – «klokka sju OG ein halv» = klokka halv åtte. I så måte er den numeriske framstillinga for klokkeslett (f.eks. 19.00) meir illustrerande for kinesisk enn for norsk (f.eks. «halv åtte»).
Tidsord
Under er ei oversikt over dei mest grunnleggjande tidsorda på kinesisk. Tidsord er nomen som ofte fungerer adverbialt på kinesisk, det vil seie at dei blir plassert framfor verb og set ein spesifikk tidskontekst for verbhandlinga. Dei kan òg plasserast framfor subjektet (meir emfatisk) og legg då større vekt på tidspunktet for det påfølgjande predikatet enn sjølve handlinga. Her følgjer dei viktigaste uttrykka:
Dagar
-2 | -1 | 0 | 1 | 2 |
|---|---|---|---|---|
qiántiān | zuótiān | jīntiān | míngtiān | hòutiān |
i forgårs | i går | i dag | i morgon | i over- imorgon |
前天 | 昨天 | 今天 | 明天 | 后天 |
Inndelingar av dagen
-2 | -1 | 0 | 1 | 2 |
|---|---|---|---|---|
zǎoshang | shàngwǔ | zhōngwǔ | xiàwǔ | wǎnshang |
morgon | formiddag | kl. 12.00 | etter- middag | kveld |
早上 | 上午 | 中午 | 下午 | 晚上 |
Vekedagar
Mon | Tirs | Ons | Tors | Fre | Laur | Sun |
|---|---|---|---|---|---|---|
星期一 | 星期二 | 星期三 | 星期四 | 星期五 | 星期六 | 星期天 |
礼拜一 | 礼拜二 | 礼拜三 | 礼拜四 | 礼拜五 | 礼拜六 | 礼拜天 |
周一 | 周二 | 周三 | 周四 | 周五 | 周六 | 周日 |
Slik spør du kva dag det er:
星期几? Xīngqījǐ?
Eksempel: 今天（是）星期几？ Jīntiān (shì) xīngqījǐ? – «Kva dag er det i dag?»
Og slik svarer du:
星期 __ 。 Xīngqī__.
Eksempel: 今天（是）星期三。 Jīntiān (shì) xīngqīsān. – «I dag er det onsdag.»
星期 xīngqī og 礼拜 lǐbài blir brukt om kvarandre. 周 zhōu er meir bokleg og blir som regel brukt i tekst.
År og månader
Månader
I motsetning til på norsk eller engelsk, der vi har eigne namn på månadene, uttrykkjer vi desse på kinesisk enkelt ved å setje tala 1–12 framfor ordet for månad: 月yuè.
Eksempel:
一月, 二月, 三月 osv.
Skal vi uttrykkje ein dato, bruker vi orda 号 hào (munnleg) eller 日rì (bokleg) etter talet for datoen i månaden, for eksempel 三月十四号 sān yuè shísì hào – «14. mars».
Slik spør du kva dato det er:
今天（是）几月几号？Jīntiān (shì) jǐ yuè jǐ hào? – «Kva dato er det i dag?»
Og slik svarer du:
今天（是）三月十四号。Jīntiān (shì) sān yuè sì hào – «I dag er det den 14. mars.»
Skal du spørje kva dag ein viss dato er, blir spørsmålet slik:
三月十四号是星期几？ Sān yuè shísì hào shì xīngqījǐ? – «Kva vekedag er 14. mars?»
Svar:
三月十四号是星期一。 Sān yuè shísì hào shì xīngqīyī. – «Den 14. mars er ein måndag.»
Hugs òg at når vi snakkar om kalendermånader, bruker vi tala 1–12 rett framfor ordet for månad (月 yuè), medan når vi snakkar om tal på månader, må vi ha målord, som når vi kvantifiserer eit typisk nomen (一个人 yí ge rén, osv.):
三月 sān yuè – «mars»:
我三月去中国。 Wǒ sān yuè qù Zhōngguó – «Eg reiser til Kina i mars.»
三个月 sān ge yuè – «tre månader»:
我三个月以后去中国。 Wǒ sān ge yuè yǐhòu qù Zhōngguó. – «Eg reiser til Kina om tre månader.»
År og årstal
Vi uttrykkjer årstal annleis på kinesisk enn på norsk. Året 1814 (attenfjorten) uttrykkjer vi for eksempel på kinesisk som «1-8-1-4-året» eller «ein-åtte-ein-fire-året» og kan skrivast på begge måtar under:
1. 1814年 (yī bā yī sì nián)
2. 一八一四年 (yī bā yī sì nián)
Hugs at ordet 岁 suì berre blir brukt for aldersår, ikkje for kalenderår. Snakkar vi om ei mengd år, bruker vi 年 nián.
Merk at ordet for år/kalenderår – 年 nián – også fungerer som eit målord. «Tre år» er derfor 三年 sān nián og aldri *三个年 sān ge nián. Det same gjeld for 天 tiān – «dag».